de Symboliek van de Annunciatie

Zo’n tweeduizend jaar geleden kreeg Maria bezoek van een aartsengel, die haar aankondigde dat ze van God’s zoon zou bevallen. Het is vandaag precies 9 maanden voor kerstmis en daarom wordt deze dag gezien als het begin van de zwangerschap van Maria.Op 25 maart herdenkt de katholieke kerk de aankondiging van de Geboorte van Jezus. 

De annunciatie (ook wel: Verkondiging of Maria-Boodschap) wordt precies 9 maanden voor kerstmis, op 25 maart gevierd. Op deze dag daalde aartsengel Gabriël vanuit de hemel af naar aarde om Maria te bezoeken. Deze gebeurtenis is het begin van het evangelie van Lucas en behoort tot de meest afgebeelde onderwerpen in de Westerse kunstgeschiedenis.

‘Wees niet bang Maria, God heeft je zijn gunst geschonken.

In de bijbel staat geschreven: ‘Luister, je zult zwanger worden en een zoon baren, en je moet hem Jezus noemen. Hij zal een groot man worden en zoon van de Allerhoogste worden genoemd, en God, de Heer, zal hem de troon van zijn vader David geven’. (Lucas 1:30-32) Met deze woorden van aartsengel Gabriël werd de komst van Christus aangekondigd.

Fra Angelico
Aan het begin van de Renaissance werd de annunciatie op de kaart gezet door de fresco’s en schilderijen van broeder Guido di Pietro, die tegenwoordig beter bekend is als Fra Angelico. Fra Angelico woonde in een Dominicaans klooster in Florence, maar zijn werk werd zo bewonderd dat hij door de Paus naar Rome werd gehaald. Zijn leven was zo vroom en zijn werk zo bijzonder, dat hij ook bekend staat als ‘Beato Angelico’ (zalige Angelico). In 1982 werd hij inderdaad zalig verklaard door paus Johannes Paulus II.

In het Prado in Madrid staat een altaarstuk dat Fra Angelico in 1425 maakte voor een klooster in Fiesole. Op het paneel staat een knielende aartsengel die Maria de blijde boodschap brengt. De serene scene toont een groot wederzijds respect. Zowel Maria als aartsengel Gabriël buigen hun hoofd voor elkaar en kijken elkaar vroom aan. Alleen de rode blosjes op de wangen van Maria verraden enige opwinding.

Maar de kracht van dit schilderij zit hem in de symboliek van de details en de alom aanwezigheid van God. In de linkerbovenhoek zien we de handen van god, die met een enorme lichtstraal de heilige geest in de vorm van een duif naar Maria stuurt. We zien God daarnaast afgebeeld als bas-reliëf in het metselwerk. Hij overziet zo de reactie van Maria op de aankondiging van de geboorte van Jezus.

Als symbool voor de vroomheid van Maria is een bijbel op haar knie geschilderd. Dit kleine detail sluit mooi aan bij de houding van Maria, met haar handen op haar borst als symbool voor het gebed. Het vogeltje op de balk boven haar hoofd is waarschijnlijk een zwaluw, die hier symbool staat als boodschapper. Het kleine vogeltje benadrukt zo het hele tafereel van de boodschap van god.

Links op het schilderij is de verjaging uit de tuin van Eden te zien. Dit verhaal uit het Oude Testament is het begin van de erfzonde van de mens. Volgens de kerkelijke leer is de mensen met de erfzonde belast nadat Adam en Eva van de verboden vrucht hebben gegeten. De zondigheid van de mens kleeft sindsdien bij ieders geboorte aan de mens vast. Fra Angelico herhaalt het verhaal van Adam en Eva op het schilderij van de Annunciatie juist om de zuiverheid van Maria te benoemen. Volgens de kerkelijke leer is Maria onbevlekt ontvangen, met andere woorden: Maria is niet met de erfzonde belast. Hierdoor is Maria meer zuiver dan andere mensen en gekozen als moeder van de zoon van God.

Onterecht wordt vaak gedacht dat de ‘onbevlekte ontvangenis’ een verwijzing is naar de maagdelijkheid van Maria. Ondanks dat inderdaad in de bijbel beschreven staat dat Maria zonder seksuele gemeenschap zwanger was geraakt, is dit een andere katholiek dogma dat los staat van de erfzonde en waar geen verwijzingen naar te vinden zijn in het schilderij van Fra Angelico.

De Annunciatie door Fra Angelico is te zien in het Prado, Madrid.