Wat maakt ons Europeanen?
Zelden heeft de Europese Unie zo onder druk gestaan als nu. De Engelsen stemden voor een Brexit en ook binnen Nederland heerst een anti-Europa sentiment. Wat maakt ons Europeanen? Wat zijn de verschillen en de overeenkomsten met onze buurlanden? Het Nederlands Fotomuseum toont ons continent in de tentoonstelling ‘Europe: What else?’.
Het Nederlands fotomuseum in Rotterdam toont dit voorjaar de foto’s van Henri Cartier Bresson, die in 1955 het boek Les Européens publiceerde. In 1955 stond Europa aan de vooravond van de oprichting van de Europese Economische Gemeenschap, de voorloper van de Europese Unie. Na de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog werd het continent gedreven gemeenschapszin en hoop op een betere toekomst.
Het Europa van Henri Cartier Bresson
De zwart-wit foto’s van Henri Cartier Bresson geven een ontluisterend beeld van het Europese continent in de wederopbouwperiode. Zijn foto’s tonen een werelddeel waarin veel armoede bestaat en mensen in kleine dorpjes, afgesloten van de rest van de wereld, een leven lijden volgens lokale tradities en gewoontes. Het zijn de Spaanse vrouwen die elkaars haar doen als voorbereiding op een dorpsfeest, de Franse stadsmensen aan de waterkant van de Seine of de jonge priesters in het seminarie. We zien een Europa dat lijkt te eindigen bij de grens met het volgende dorp.
Henri Cartier Bresson heeft zijn hele leven door Europa gereisd. Ondanks dat hij in 1955 zijn boek over Europa publiceerde, is hij daarna blijven fotograferen zodat in de tentoonstelling nu foto’s te zien zijn uit de periode 1929-1991. Hij maakt foto’s van de Berlijnse muur en gaat op reis door de Sovjet Unie. Hij ziet het continent voor zijn lens veranderen en verschillen tussen regio’s steeds kleiner worden.
Stijl
De camera van Henri Cartier Bresson is als een stille observator, die overal bij is. Toch wordt hij nergens onderdeel van de omgeving, altijd heeft zijn standpunt een zekere afstand tot het werk. Je voelt als toeschouwer de plek die staat afgebeeld, maar je hoort er nergens bij.
Cartier Bresson heeft een geweldig gevoel voor compositie dat met name spreekt uit zijn foto’s waarin hij een lijnenspel met schaduwen speelt. Het beroemdste voorbeeld is misschien wel Hyeres, een foto van een trap in een Frans dorpje dat we eerder opnamen in de Canon van de Moderne Kunst. Ook deze foto is te zien in het Nederlands Fotomuseum. Juist doordat Cartier Bresson consequent zwart-wit foto’s maakt, wordt zijn lijnenspel versterkt.
.
Verschillen en Overeenkomsten
In de tentoonstelling ‘Europe: What Else?’ worden de foto’s van Cartier Bresson getoond samen met recente fotoseries van Otto Snoek en Nico Bick. Otto Snoek reisde door heel Europa om nationale feestdagen te fotograferen. Verspreid over de vloer van het fotomuseum liggen grote stapels met foto’s van militaire parades, dansende mensen en veel nationale symbolen, die bezoekers ook mogen meenemen. De vlaggen en uniformen op de foto’s zijn verschillend. Maar de wijze waarop ieder volk zijn nationale trots uit, is toch vooral ook heel erg hetzelfde.
Eenzelfde gevoel krijg je bij het zien bij de fotoserie van nationale parlementen van Europese landen die Nico Bick maakte. Jarenlang is Bick bezig geweest met het aanvragen van toestemming om de verschillende parlementen te mogen fotograferen, totdat hij in alle 28 EU landen was geweest. Conclusie: wat lijken die gebouwen op elkaar. Je hebt een klassieke variant met zuilen en nationalistische schilderijen en een moderne variant die zakelijk en ruimer is, maar daarmee heb je het wel zo’n beetje gehad.
Europa in 2017
Het arme continent dat Henri Cartier Bresson fotografeerde in de jaren 30 en 40 heeft plaatsgemaakt voor een werelddeel van smartphones, hybride auto’s en modieuze kleren. De welvaart in Europa is ongekend en beter verdeeld dan ooit. Ons werelddeel wordt niet meer gedreven door lokale tradities en gewoontes, maar is grotendeels bepaald door de wetten van de globalisering. Natuurlijk laten de recente fotoseries van Otto Snoek en Nico Bick nog steeds verschillen laten zien, maar ze zijn veel kleiner dan in de foto’s van Cartier Bresson.
In een tijd waarin nationalisme weer de kop op steekt en Europa wordt gezien als een groot kwaad, zijn tentoonstellingen zoals in het fotomuseum een belangrijke spiegel voor de samenleving. Beelden uit verschillende landen laten inderdaad zien dat gebieden en tradities van elkaar verschillen, maar tonen tegelijkertijd de enorme verwantschap die de landen met elkaar hebben. Of je vooral de verschillen of de overeenkomsten wil zien, zal een belangrijke vraag worden tijdens de komende Tweede Kamerverkiezingen. Misschien is een bezoek aan het fotomuseum daarom beter dan de stemwijzer!
Europe: What Else?
Nederlands Fotomuseum, Rotterdam
t/m 7 mei 2017
