Waarom zijn drie basketballen in een aquarium kunst?

Lopend door een museum voor moderne of hedendaagse kunst denken mensen soms: ‘Dit had mijn kind ook kunnen maken!’ of ‘Wat maakt dit werk nou kunst?’ KunstVensters gaat in een nieuwe serie daarom op zoek naar de achtergronden bij belangrijke recente kunstwerken en laat zien dat je kinderen deze kunstwerken niet hadden kunnen maken. Vandaag het eerste deel: Equilibrium Tank van Jeff Koons.

In de zaal staat een groot aquarium tot aan de rand gevuld met water en met precies in het midden drie basketballen. Hoe blijven die ballen daar zweven? Waarom zou je basketballen tentoonstellen? Twee vragen die zomaar kunnen opkomen bij het zien van Jeff Koons’ Total Equillibrium Tank uit de Tate collectie. Koons maakte een serie van deze aquariums in 1985 en de werken groeiden uit iconen uit zijn oeuvre.

Een Moeilijk Evenwicht

Het antwoord op de eerste vraag had Jeff Koons zelf ook niet meteen paraat, toen hij het concept bedacht om basketballen in water te laten zweven. Hij schakelde de Nobelprijswinnaar en natuurkundige Richard P. Feynman in om hem te helpen met deze onmogelijke opgave. Samen bedachten ze een slimme oplossing.

Het aquarium werd voor de helft gevuld met heel erg zout water en daarin werden de basketballen geplaatst die zelf vol zitten met gedestilleerd water. Als de ballen op het water drijven, wordt de rest van de tank gevuld met gedestilleerd water. De ballen zweven nu precies op de grenslijn van het zoute en het niet-zoute water. Maar over tijd zullen het zoute en het niet-zoute water langzaam mengen en raakt het evenwicht verstoord. De ballen zakken dus binnen enkele maanden naar de bodem van de tank. De illusie van de zwevende ballen is dus maar van tijdelijke aard en moet iedere paar maanden opnieuw worden gemaakt.

Kunstgeschiedenis

In 1917 stelde Marcel Duchamp voor het eerst een urinoir tentoon, waarop hij de handtekening R. Mutt had gezet. Een object uit het dagelijks leven was hiermee opeens kunst geworden. Duchamp noemde dit een ‘readymade‘ en introduceerde hiermee een nieuwe kunstvorm: appropriation art ofwel toe-eigeningskunst. Alledaagse objecten of bestaande kunstwerken krijgen hierbij een nieuwe vorm of betekenis. Bekende voorbeelden zijn de Campbell soepblikken van Andy Warhol of Mona Lisa met een snor van Marcel Duchamp.

In de jaren 60 gingen Pop Art kunstenaars afbeeldingen en objecten gebruiken uit de Pop Cultuur: Andy Warhol maakte zeefdrukken van Marilyn Monroe, Roy Lichtenstein schilderde strips en Claes Oldenburg produceerde gigantische bowlingballen. Steeds vaker werden afbeeldingen uit ‘lage cultuur’, zoals film of televisie, gebruikt in de ‘hoge cultuur’ van de kunst. Jeff Koons maakte van deze vermenging zijn handelsmerk en zijn werk wordt daarom vaak neo-pop genoemd.

‘Three Ball Equilibrium Tank’ is zowel Pop Art als Appropriation Art. De drie basketballen worden normaal gebruikt in de Amerikaanse NBA en worden nu door ze in een aquarium te plaatsen opeens verheven tot kunst. Tegelijkertijd mengt hij het ‘lage’ amusement van de NBA met de ‘hoge’ belangstelling voor de kunst. Hiermee laat hij zien dat de waardering die we iets toekennen subjectief is en zet hij bezoekers aan het denken over hoge vs. lage kunstvormen.

Tentoonstelling

Jeff Koons stelde in 1985 zijn Total Equillibrium Tank voor het eerst tentoon in de International With Monument Gallery in New York. Zijn perfect zwevende basketballen combineerde hij hier met bronzen beelden van reddingsboten en zwemvesten. Doordat de beelden van brons zijn, zouden ze in het water vanwege hun gewicht zeker zinken. De reddingsboot zou drenkelingen doden in plaats van redden. De omkering van de gewichtsloze basketbal en de topzware roeiboot zetten de wereld op zijn kop.

Koons noemde de basketballen met hun perfecte evenwicht ‘het ultieme bewustzijn’ en door dit te combineren met ‘de zekere dood’ van de reddingsboot, laat hij zien hoe kwetsbaar ons leven is, zelfs als we het ultieme evenwicht bereiken. Aan de muren van de tentoonstellingsruimte plaatste hij posters van NBA basketballers. De NBA spelers worden zo een symbool voor de commercie, die ons probeert te verleiden en uit evenwicht te brengen.

De total equilibrium tank was oorspronkelijk dus onderdeel van een dynamische tentoonstelling vol symboliek en verschillende interpretaties. Tegenwoordig wordt de installatie vaak los getoond en gaat deze diepgang een beetje verloren. Wat overblijft zijn drie ‘magisch’ zwevende basketballen, die nog altijd veel bewondering verdienen, want evenwichtig zweven doen ze maar voor even..

Hedendaagse Kunstenaars
Marina Abramovic – El Anatsui – Georg Baselitz – Christian Boltanski – Mark Bradford – Hans Broek – Judy Chicago – Christo – Tacita Dean – Rineke Dijkstra – Olafur Eliasson – Shepard Fairey – Guerilla Girls – Antony Gormley – Philip Guston – Zhang Huan – On Kawara – Natasja Kensmil – William Kentridge – Anselm Kiefer – Edward Kienholz – Jeff Koons – Yayoi Kusama – Kerry James Marshall – Yasuma Morimura – Otobong Nkanga – Chris Ofili – Claes Oldenburg – Trevor Paglen – Marcel Pinas – Neo Rauch – Robert Rauschenberg – Gerhard Richter – Jenny Saville – Richard Serra – Yinka Shonibare – Elias Sime – Robert Smithson – Luc Tuymans – Bill Viola – Kara Walker – Isabella Werkhoven – Kehinde Wiley – Yin Xiuzhen