Nieuwe techniek, hoop op een betere toekomst en vooruitgang waren de belangrijkste ingrediënten voor de opkomst van het futurisme in Italië. Ironisch genoeg zorgden dezelfde ingrediënten voor de ondergang van de beweging door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Wat is het Futurisme?
Geschiedenis
Aan het begin van de 20e eeuw heerste er een sfeer van optimisme in Europa. De snelle technologische vooruitgang van de industriële revolutie zorgde voor een hogere levensstandaard en bracht nieuwe mogelijkheden. In de kunst vond dit zijn weerslag in het modernisme, een groep van kunststroming waarin traditionele kunst werd verworpen. De onderliggende overtuiging van de modernisten was dat vernieuwing zorgde voor verbetering van de kunst en een betere afspiegeling van de industriële tijd. Binnen de modernistische wedloop volgden vernieuwende stromingen elkaar in hoog tempo op.
Kenmerken van het Futurisme
Nadat Picasso en Braque rond 1907 het kubisme hadden ontwikkeld, waarin klassieke vormen en perspectief werden verworpen en de Franse fauvisten en Duitse expressionisten experimenten uitvoerden met felle kleuren, ontstond rond 1910 in Italië een groep kunstenaars die beweging in hun kunstwerken probeerde weer te geven. Vaak wordt dit gedaan door het bewegende object in meerdere fasen over elkaar heen af te beelden. Het futurisme werd gedreven door de wens om de dynamiek van de moderne tijd met nieuwe technieken om te zetten in kunst.
Kunstenaars
De Italiaanse schrijver Filippo Marinetti publiceerde in 1909 het Futuristisch Manifest waarin snelheid, technologie, geweld en jeugd werden verheerlijkt. Hij propageerde een culturele revolutie om Italië te moderniseren. De tekst is geen beschrijving van de stijl voor futuristisch kunst, maar een ideologisch manifest van het futuristische gedachtegoed.
In 1910 werd vervolgens door kunstenaar Umberto Boccioni een Technisch Manifest voor Futuristische Schilderkunst gepubliceerd. In de tekst roept Boccioni op niet langer een bepaald moment te schilderen, maar juist de dynamiek van de beweging weer te geven. Volgens het manifest is vrijwel niets van onze waarneming een stilstaand beeld, maar is onze omgeving continu in beweging en daarom moet de schilderkunst het ook zo weergeven. Alle voorgaande schilderijen waren hopeloos ouderwets.
Het weergeven van beweging in de schilderkunst werd gedreven door experimenten met fotografie. Anton Bragaglia maakte foto’s met een lange sluitertijd waardoor de beweging zichtbaar werd. Een bewegend hoofd was op deze manier binnen dezelfde foto meerdere malen te zien. Bragaglia publiceerde hierover een zijn eigen fotodynamisch futuristisch manifest en zou later ook verschillende experimenten met film uitvoeren.
Het door Boccioni geschreven Futuristisch Manifest werd door meerdere kunstschilders ondertekend, die vervolgens de principes in hun eigen werk gingen toepassen. In de eerste schilderijen van Boccioni gebruikte hij felle kleurcombinaties in puntjes en streepjes in de traditie van het pointillisme en het divisionisme. Later reisde navolger Gino Severini naar Parijs en werden via hem de kubistische principes onderdeel van de futuristische stijl.
Deze ontwikkeling is goed te zien in de schilderijen van Giacomo Balla. Zijn vroeg werken zoals Straatverlichting, Hond aan de Lijn en Cellospeler bestaan nog uit kleine gekleurde streepjes en puntjes. Terwijl zijn latere werk veel meer kubistische vormen bevat die langzaam overgaan in abstractie. Giacomo Balla en Umberto Boccioni gingen de kubistische technieken uiteindelijk ook toepassen op de beeldhouwkunst.
Onder leiding van Marinetti en Boccioni werd het futurisme binnen in Italië steeds dominanter. Luigi Russolo sloot zich aan bij de beweging en maakte naast schilderijen ook muziek en nieuwe instrumenten om het industriële geluid weer te geven. Carlo Carra was een schilder wiens futuristische principes uiteindelijk veranderde in een metafysische stijl die hij verder ontwikkelde met Giorgio de Chirico.
Aan de futuristische beweging kwam abrupt een einde toen in 1914 de Eerste Wereldoorlog uitbrak. De oorlog zou van korte duur zijn en werd in volle hevigheid omarmd door de futuristische beweging, omdat het geweld en de technologische vooruitgang pasten binnen de dynamiek van het futurisme. Verschillende kunstenaars meldden zich daarom aan bij het leger en kwamen na de gruwelen van de oorlog gedesillusioneerd terug. Umberto Boccioni kwam om bij een oefening in 1915 en dit had een grote impact op de rest van de groep.
In de jaren 30 werden de futuristische principes toegepast door een nieuwe generatie Italiaanse schilders die worden gerekend tot de Aeropittura. Deze schilders maakten schilderijen van vliegtuigen of het beeld vanuit vliegtuigen. In de jaren 30 was het vliegtuig de nieuwste vooruitgang van snelheid en beweging.
Kunstwerken
Het beroemdste futuristische werk is waarschijnlijk het beeld Unieke vormen van continuïteit in de ruimte van Umberto Boccioni, waarvan meerdere afgietsels zijn gemaakt. Verder zijn de schilderijen van Giacomo Balla, zoals Hond aan de Lijn en Straatlantaarn, tegenwoordig de best bekende futuristische schilderijen. Vanwege de korte periode dat futurisme heeft geduurd, zijn er relatief weinig futuristische werken.
Musea
Het Italiaanse futurisme is in Nederland vertegenwoordigd in het Gemeentemuseum (Russolo), Stedelijk Museum (Balla) en het Kröller Müller Museum (Boccioni). Aanzienlijke buitenlandse collecties zijn te vinden in het Centre Pompidou in Parijs, het Museum of Modern Art in New York en het Museo Novecento in Milaan.
0 reacties op “Kunstgeschiedenis: het Futurisme”