De geheimzinnige lach van Leonardo da Vinci’s Mona Lisa houdt kunstliefhebbers al eeuwen bezig. Wie was Mona Lisa? En waarom is ze door Da Vinci geschilderd? Soms wordt gesuggereerd dat een mannelijke leerling en geheime liefde van Da Vinci model heeft gestaan voor dit wereldberoemde schilderij. Is Mona Lisa eigenlijk een man?
Mona Lisa is misschien wel het meest beroemde schilderij ter wereld. Ondanks dat tijdgenoten van Da Vinci het schilderij al roemden en kopieerden, geniet het werk pas wereldwijde bekendheid geniet sinds 1911, toen het paneel werd gestolen uit het Louvre. Het schilderij is twee jaar later teruggevonden bij een museummedewerker die vond dat het werk in Italië thuishoorde. Na een korte expositie in het Uffizi in Florence werd het terugbezorgd aan het Louvre, waar het paneel uitgroeide tot het absolute topstuk van het museum. Mona Lisa is sindsdien talloze keren gekopieerd en geparodieerd, zoals door Marcel Duchamp.
Leermeester Leonardo da Vinci
Leonardo da Vinci schilderde Mona Lisa tussen 1503-1506 toen hij in Florence was om te werken om zijn langgezochte fresco in het Palazzio Vecchio. Mona Lisa is genoemd naar Lisa Gherardini, de vrouw van Francesco del Giocondo. Daarom wordt het schilderij ook wel de Gioconda genoemd. Mona betekent in het Italiaanse ‘mevrouw/dame’. Het is bekend dat Leonardo da Vinci ooit aan een portret van Lisa Gherardini heeft gewerkt. Maar of de Gioconda dit werk is, is niet met zekerheid te zeggen.
Da Vinci was in deze tijd een zeer gewaardeerde schilder die had gewerkt voor de hertog van Milaan en voor de Borgia familie van de paus. Hij had meerdere leerlingen in dienst, waarvan Salai en Melzi de meest bekende zijn. Zijn leerlingen werkten mee aan de werken van Da Vinci, maar studeerde ook om hun eigen stijl te ontwikkelen. Hierbij kopieerden ze het werk van Leonardo da Vinci. Er zijn tegenwoordig meerdere kopieën van Mona Lisa bekend, die zijn gemaakt door Salai of andere leerlingen.
Geheime Vriendje
Salai werkte 30 jaar in het atelier van Leonardo da Vinci en er is daarom vaak gespeculeerd over de relatie die Leonardo en hij hadden. Salai heet voluit Gian Giacomo Caprotti da Oreno en had mindere artistieke kwaliteiten dan andere leerlingen van Da Vinci. Toch werkten ze hun hele leven samen.
Leonardo da Vinci wordt in een document uit 1476 beschuldigd van ‘sodomie’ met drie andere mannen, waarvan een man bekend stond als homoseksueel. Sindsdien wordt er daarom vanuit gegaan dat Leonardo da Vinci homoseksueel is geweest. Kunsthistorici zien soms een bevestiging in het androgyne uiterlijke van de mannen en vrouwen in zijn schilderijen.
Het schilderij van Johannes de Doper dat Da Vinci maakte rond 1513 heeft een bijzonder erotische lading. Mogelijk heeft Salai model gestaan voor dit schilderij. Het uiterlijk van Johannes de Doper komt namelijk overeen met een zelfportret van Salai. Er is ook een tekening bekend waarop Salai staat afgebeeld met een fallus (Angelo Incarnato), een duidelijke homoseksuele toespeling. Het is echter niet met zekerheid te zeggen dat deze tekening door Leonardo da Vinci is gemaakt. Sommige kunsthistorici suggereren dat Salai deze tekening weleens zelf gemaakt kan hebben, omdat het erg lijkt op een kopie de Salai maakte van Da Vinci’s Johannes de Doper.
Mon Salai
De aandacht voor de homoseksuele relatie van Leonardo da Vinci en Salai heeft de afgelopen jaren zelfs geresulteerd in een theorie dat het schilderij eigenlijk een afbeelding van Salai is. Mona Lisa zou een anagram zijn voor Mon Salai (Mijn Salai). Als je goed in de ogen van Mona kijkt, zijn zelfs de letters L en S te zien (links naast de iris van ieder oog).
Lisa heeft een androgyn uiterlijk: als je haar lange haar wegdenkt, is het moeilijk te bepalen of een man of een vrouw is afgebeeld. Onderzoekers hebben met een computerprogramma het zelfportret van Salai over Da Vinci’s Mona Lisa heen gelegd, en daaruit is goed te zien dat ze dezelfde gezichtstrekken hebben. Het zou dus mogelijk zijn dat Salai inderdaad (tenminste gedeeltelijk) model heeft gestaan voor Mona Lisa.
Hoe spannend deze theorie ook is, het levert meteen ook wel veel vragen op. Waarom zou Da Vinci een afbeelding van Salai in een vrouwenportret verwerken? Wat betekent het als dit inderdaad waar is? Salai heeft immers wel voor meer schilderijen/tekeningen model gestaan. Vijfhonderd jaar nadat het werk geschilderd is, zullen we nooit antwoorden krijgen op onze vragen. De glimlach van Mona Lisa blijft zo een mysterie…
Meer wereldberoemde kunstwerken:
Wat is het enige schilderij met zijn eigen emoji?
Symboliek, Porno en Flower-Power in Klimt’s Kus
Marilyn Monroe en de Portrettenfabriek van Andy Warhol
Emanuel Leutze overdreef Washington’s overtocht over de Delaware
Hoe Rodin 200 beelden samenbracht in zijn Hellepoort
Hoe een Stier beroemder werd dan Vermeer
de Kroning van Napoleon: Eerbetoon of Propaganda?
Salvador Dali was bang voor seks
Waar hing de Nachtwacht in de Gouden Eeuw?
Waarom liet Francis Bacon de paus van Velazquez schreeuwen?
Waarom het impressionisme, het impressionisme heet
Géricault ging over lijken voor ‘het Vlot van de Medusa’
Hoe Rafaël met een list Michelangelo naar de Sixtijnse kapel bracht
Wie was de beste kunstenaar van de Renaissance? Michelangelo en Rafaël voerden een innige concurrentiestrijd in Rome. Michelangelo was duidelijk de betere beeldhouwer. Dus om hem te verslaan, verzon Rafaël…
Is er een prijs als men weet wie dat is
Hey Jeroen, ik doe mijn profielwerkstuk over de Mona Lisa. Ik vroeg me af welke bronnen je hebt gebruikt voor dit artikel. Alvast bedankt!
Het bovenstaande artikel is gebaseerd op een theorie van kunstcriticus Silvano Vincenti.
lekker belangrijk