Kunstschilder Arnold Böcklin kon een lucratief contract tekenen bij een Parijse galeriehouder. De onderhandelingen verliepen goed, want zijn melancholische werken spraken aan bij een groot publiek. Totdat hem gevraagd werd zijn werken wat lichter te maken omdat Fransen daar meer van hielden. Woedend stapte Böcklin op, die Fransen begrepen niets van zijn kunst! Een venster op het symbolisme….
Geschiedenis
In de jaren 50 van de 19e eeuw was de Franse kunst en literatuur in de ban van het realisme en het naturalisme. Deze stijlen probeerden werkelijkheid niet mooier te maken dan hij is. Het boerenleven, arbeiders en landschappen zijn daarom favoriete onderwerpen van het realisme. In 1857 publiceert de Franse dichter Baudelaire de bundel ‘Les Fleur du Mal’, waarin hij op gevoelige wijze schrijft over liefde en zwaarmoedigheid. De symbolistische bundel zorgt voor opschudding binnen de kunstwereld en vindt navolging in de literatuur en andere kunsten.
Kenmerken van het Symbolisme
Het symbolisme is nauw verwant aan de romantiek en ontstaat in de schilderkunst rond 1870 in Frankrijk. Symbolisten kiezen graag voor mythologische droomvoorstellingen om een ideale wereld te creëren. Ook zijn er veel oriëntalistische invloeden en verwijzingen naar oude volksverhalen. Veel nadruk wordt gelegd op emoties. De stroming verspreid zich vanuit Frankrijk over heel Europa en vindt veel navolging en Duitsland en Rusland. In Engeland ontstaat een groep die zich de prerafaëlieten noemt en sterk verwant is aan het Europese symbolisme.
Kunstenaars
De Franse kunstenaar Gustave Moreau schilderde zijn eerste symbolistische werk Oedipus en de Sfinx voor de salon van 1864 en werd daarmee meteen beroemd. Zijn werken zijn gevuld met bijbelse en mythologische voorstellingen en worden steeds drukker en met fellere kleuren. Hij weet een onheilspellende sfeer neer te zetten, die ervoor zorgt dat zijn werk zeer herkenbaar is. In zijn oude woonhuis in Parijs is tegenwoordig een museum gevestigd.
In de tijd van Moreau, werd ook de stijl van Pierre Puvis de Chavannes steeds meer symbolistisch. Puvis de Chavannes was opgeleid in het atelier van Eugène Delacroix en richtte zich met name op muurschilderingen. Ook Puvis de Chavannes schilderde veel mythologische onderwerpen. Zijn werk hangt onder meer in het Pantheon en het Stadhuis van Parijs.
Vanuit Frankrijk verspreidde het symbolisme onder meer naar Duitsland, waar de stijl een direct vervolg werd op de romantiek. Vroege Duitse symbolistische werken zijn daarom veelal landschappen, vaak met een dreigende of beklemmende sfeer, zoals in het werk van Arnold Böcklin. Deze van oorsprong Zwitserse kunstschilder maakte met die Toteninsel één van de iconen van de symbolistische kunst. Ook Böcklin ging later in zijn carrière meer mythologische werken maken.
Waar het Franse symbolisme zich richt op mythologie, gaan Russische schilders vaak terug naar volksverhalen. In Rusland wordt het symbolisme onderdeel van een verheerlijking van het Russische land, geschiedenis en zijn inwoners. Vaak hebben de schilderijen een zweem van melancholie. Bekende schilders uit deze tijd zijn Viktor Vasnetsov en Mikhail Nesterov.
In de laatste periode van het symbolisme, gaat de stijl langzaam op in vernieuwende avant-garde stroming zoals het expressionisme. Ook binnen het expressionisme ligt de nadruk op gevoel, maar worden veel fellere kleuren gebruikt en wordt de klassieke compositie losgelaten. Kunstenaars die op de overgang van deze stijlen werken, hebben vaak nog de mythologische verwijzingen. Zoals het werk van de Franse kunstenaar Odilon Redon of de Duitse schilder Frans von Stuck. Ook de Noorse kunstenaar Edvard Munch wordt vaak tot het symbolisme gerekend en werkte ook korte tijd tussen de symbolisten in Parijs.
Nederland
In Nederland ontstond het symbolisme pas toen het in Frankrijk en Duitsland al over zijn top heen was. Schilders als Jan Toorop, Richard Roland Holst en Johan Thorn Prikker gebruikte symbolistische motieven in hun werk. Maar vaak was dit slechts een korte periode in het oeuvre van deze schilders. In België ontstond rond 1890 de symbolistische groep Les XX (de twintig), waarin onder andere James Ensor deel van uit maakte.
Kunstwerken
Het zijn vooral de laat-symbolistisch werken die tegenwoordig veel bekendheid genieten. Het beroemdste symbolistische werk is de Schreeuw van de Noor Edvard Munch. Andere beroemde werken zijn de Cyclops van Odilon Redon en het Toteninsel van Arnold Böcklin. Uit Rusland hoort de Drie Ridders van Viktor Vasnetsov tot de topwerken.
Musea
Het Franse realisme is het best te bekijken in het Musée d’Orsay en het kleine Musée Gustave Moreau in Parijs. Voor het Russische realisme is een bezoek aan de Tretjakov galerij de moeite waard. Andere topwerken zijn verspreid geraakt over musea wereldwijd zoals de Schreeuw in het Munch Museum in Oslo of die Toteninsel in de Alte Nationalgalerie in Berlijn.
