Jeroen de Baaij
Aan het eind van de 19e eeuw reisden de schilderijen van een groep jonge realistische kunstenaars onder leiding van Ilya Repin door heel Rusland. Niet langer was kunst iets van de elite. De hele bevolking kon nu kennismaken met schilderkunst. Het leverde de kunstenaars de naam Peredvizhniki op, ofwel de Zwervers. De schilderijen ‘zwerven’ dit najaar naar het Drents museum voor een spectaculair overzicht van het Russisch realisme.
De tentoonstelling in Drenthe opent met het beroemdste werk van de Peredvizhniki: de Wolgaslepers van Ilya Repin. Kunsthistoricus Henk van Os noemt dit schilderij ‘de Nachtwacht van Rusland’, vanwege de enorme invloed die dit werk heeft gehad op de Russische kunstgeschiedenis. Repin liep jaren mee met deze scheepssleper voordat hij het schilderij maakte. Hierdoor kende hij de mensen goed en dat zie je terug in het schilderij: ieder persoon heeft een eigen gezicht, een eigen karakter.
Zwervers
De Wolgaslepers toont het harde realisme van de arbeiders in Rusland. Peredvizhniki kunstenaars zetten zich af tegen de geïdealiseerde wereld die kunstenaars schilderen aan de Russische academie. Aan de academie leren kunstenaars gipsen natekenen en schilderijen maken van klassieke thema’s. In plaats van mythen en bijbel verhalen tonen de jonge Russen het dagelijks leven en het Russische landschap.
De revolutionaire kunstenaarsgroep bestaat uit 30-40 kunstenaars die ieder hun eigen stijl en onderwerpen kozen, maar verbonden waren door de jaarlijkse reizende tentoonstelling die ze organiseerden. Hun werken gingen door heel Rusland, waar ze werden getoond in provinciesteden. Zo maakten ze kunst toegankelijk voor een groot publiek. De Peredvizhniki kunst was geliefd, omdat het dicht bij de mensen stond. De afbeeldingen waren herkenbaar omdat ze het leven toonden dat de mensen kenden.
Realisme vs. Romantiek
In het Drents museum wordt de kunst van de Peredvizhniki getoond in thema’s zoals armoede, portretten en volksverhalen. Vooral in de ruimte waar landschapskunst wordt getoond, valt de vaderlandstrots van de Peredvizhniki op. Overweldigende landschappen met gedurfde lichteffecten tonen de grootsheid en de schoonheid van Rusland. De kunstenaars lijken in deze zalen eerder kunstenaars uit de romantiek, dan uit het realisme. Ze zetten zich af tegen de academie, maar duidelijk niet tegen Rusland zelf.
Deze vaderslandstrots en de vele afbeeldingen van ‘de gewone man’ maakten de Peredvizhniki kunst halverwege 20e eeuw de ideale kunst voor het communisme. Onder leiding van Stalin werden de Peredvizhniki kunstenaars verheerlijkt als ‘kunst van alle Russen’. Het zorgde ervoor dat de werken in het Westen werden weggezet als propagandakunst en lange tijd niet de verdiende waardering kregen. Pas sinds de val van het ijzeren gordijn worden de Peredvizhniki kunstenaars geroemd als volwaardige tegenhangers van het Franse realisme.
Drents Museum
In het Drents museum wordt dit najaar voor de eerste keer in Nederland een overzicht gegeven van de Russische realisten. Dankzij de langdurige samenwerking met het Staats Russisch Museum is het gelukt om de absolute topstukken van de Peredvizhniki naar Assen te halen. Zo is naast de Wolgaslepers, ook Viktor Vasnetsov’s Ridder op driesprong te zien.
De prettige thematische opbouw van de tentoonstelling zorgt ervoor dat de veelzijdigheid van de Peredvizhniki kunstenaars goed zichtbaar wordt gemaakt. De werken worden op verschillende plekken ondersteund met schermen waarop extra informatie, filmpjes en muziekfragmenten zijn te zien. Zo zwerf je als bezoeker even door 19e eeuws Rusland aan de hand van de Peredvizhniki.
Peredvizhniki – Russisch Realisme rond Repin
Drents Museum, Assen
t/m 2 april 2017
