Al vanaf de prehistorie zijn er kunstenaars die expliciet de geslachtsdelen van mannen en vrouwen afbeelden. Toch blijven de kunstwerken van de ultieme naaktheid steeds weer voor opschudding zorgen. Is het taboe op het afbeelden van geslachtsdelen onbreekbaar? In dit vierde deel van de zomerserie over het naakt verhalen over ongewenste penissen en vagina’s.

Het afbeelden van geslachtsdelen is altijd een heikele zaak geweest. Bij de oude Grieken al werden vrouwen meestal bedekt afgebeeld in de beelden en hadden de mannen kleine penissen als toonbaarheid van beheersing. Toch waren er al bij de Grieken en Romeinen afbeeldingen met een erotische lading, waarbij de penis juist vaak werd uitvergroot om de boodschap extra kracht bij te zetten.

In de preutse Middeleeuwen kwam er een volledig taboe te liggen op het afbeelden van het mannelijke of vrouwelijk geslacht. In de vele vrome schilderijen van heiligen en bijbelverhalen was geen ruimte voor seksualiteit. Zelfs na de Middeleeuwen waren geslachtsdelen taboe. Ondanks dat er in de Renaissance weer naakte mannen en vrouwen werden afgebeeld in beelden en schilderijen, bleven ze correct.

Achter een gordijntje

Een aantal keren in de kunstgeschiedenis hebben kunstenaars geprobeerd het taboe op het afbeelden van geslachtsdelen te breken. Vanaf de 16 eeuw tot aan de jaren 60 van de 20e eeuw zijn er voorbeelden te geven van kunstenaars die erotische schilderijen maakten waarin penissen en vagina’s een hoofdrol spelen. Steeds echter gebeurde dit zeer omzichtig en buiten het zicht van het grote publiek.

Zo maakte Francois Boucher rond 1740 een schilderij van het mythologische verhaal over Leda en de Zwaan, waarin de zwaan (en daarmee de toeschouwer) direct naar de vagina van Leda zit te staren. Het werk werd gemaakt in opdracht van een privéverzamelaar en werd nooit publiek getoond. Ook de meest bekende afbeelding van het vrouwelijk geslacht werd oorspronkelijk geheim gehouden. Rond 1850 schilderde Gustave Courbet: L’Origine du Monde. Het schilderij werd jarenlang achter een gordijn opgehangen door de eigenaar en alleen voor een select gezelschap getoond.

In dezelfde tijd maakte Rodin een beeld van een vrouw met gespreide benen, zonder hoofd, die hij Iris noemde. Iris had onderdeel moeten worden van een groter beeld, maar Rodin besloot toch dat het verstandiger was om het beeld los te houden om niet teveel opschudding te veroorzaken. Zelfs in de 20e eeuw zijn kunstenaars nog voorzichtig met het afbeelden van vagina’s. Marcel Duchamp maakte een collage waarin een vagina prominent te zien is. Pas na zijn dood mocht het voor het eerst tentoongesteld worden.

Controverse

Ook als kunstenaars hun werken niet achter gesloten deuren houden maar publiekelijk tonen, zorgen ze vaak voor opschudding. Zo werd Constantin Brancusi in 1920 geweerd van de ‘Salon des Independents’ met een beeld van een phallus. Al hield Brancusi zelf vol dat het zijn beeld ‘Princesse X’ geen penis was, maar een afbeelding van de ronde vormen van het vrouwen lichaam. Hij leek zich zeer bewust te zijn van de controverse dat het beeld opriep.

Judith Bernstein was in de jaren 60 en 70 een kunstenaar die veel phallus-symbolen in haar werk gebruikte en daardoor nauwelijks tentoon werd gesteld. Bij een tentoonstelling op Yale werden haar werken verwijderd, vanwege de vele penissen. Uit deze tijd stamt ook haar werk ‘Fun Gun’, waarop een penis staat afgebeeld die kogels afvuurt. Het werk is een aanklacht tegen de mannelijke militaire cultuur en de oorlog in Vietnam.

In de jaren 80 raakt het ‘Black Book’ van homoseksuele kunstenaar Robert Mapplethorpe. Het boek dat gevuld is met zwart-wit foto’s van naakte donkere mannen, geeft volgens veel critici een stereotype beeld van de zwarte man. De seksueel-getinte foto’s werden gezien als racistisch. Als reactie op de foto’s maakte Glenn Ligon een werk waarin de foto’s uit het Black Book werden gecombineerd met kritieken en persoonlijke reacties.

Choqueren en Provoceren

In de kunst van de laatste vijftig jaar zorgden geslachtsdelen niet alleen voor controverse in de kunst, maar werden ze juist ook gebruikt om te provoceren en te choqueren. Beroemd is de serie ‘Made in Heaven’ die Jeff Koons begin jaren 90 maakte. Hierin toonde hij zichzelf met zijn toenmalige vrouw, pornoactrice Ilona Staller, in allerlei seksuele posities. De werken waren bedoeld als toonbeeld van slechte smaak, maar zorgden desalniettemin voor opschudding.

Lynda Benglis plaatste in 1973 een advertentie in kunsttijdschrift Artforum van zichzelf met een grote dildo. Ze zet zich hiermee af tegen de door mannen gedomineerde hedendaagse kunstwereld. Voor mannen was het namelijk veel geaccepteerde om zichzelf te promoten via advertenties dan voor vrouwelijke kunstenaars. Benglis kreeg veel negatieve reacties van critici op de advertentie, omdat ze het zagen als een schreeuw om aandacht. In reactie maakte Benglis 5 beelden van dildo’s in de vorm van een lach, een beeld voor iedere criticus van haar werk in artforum.

Benglis is niet het enige voorbeeld van wisselende geslachten in de geschiedenis. Het Romeinse beeld van Hermafroditus is wereldberoemd dankzij de verdekte aanwezigheid van borsten en penis. Maar vooral in de hedendaagse kunst is het een favoriet onderwerp. Bekende kunstenaars als Marcel Duchamp en Andy Warhol lieten zich fotograferen in travestie. Performance kunstenaar Vito Acconci zocht in zijn serie Conversions naar manieren om zijn eigen lichaam te veranderen zodat het leek alsof hij van geslacht wisselen. Hierbij brandde hij onder meer zijn borsthaar weg en bond hij zijn penis tussen zijn billen.

De Taboe Voorbij?

Recent hielden het Van Gogh Museum en het Musée d’Orsay tentoonstelling waarin 19e eeuwse pornografische filmpjes werden vertoond. Ondanks dat veel bezoekers dit gek zullen hebben gevonden, was er niet de geringste opschudding. Het tonen van seksueel materiaal lijkt na tientallen jaren van provocerende kunstwerken eindelijk geaccepteerd.

Dat het tonen van geslachtsdelen ook een sociale ondertoon kan hebben, toont Jamie McCartney. Hij creëerde enkele jaren geleden een ‘vagina-wand’ waarin gipsen afgietsels van tientallen vagina’s worden getoond. McCartney wilde ‘echte’ vagina’s laten zien, om het beeld van ‘de perfecte vagina’ (ingegeven door de porno industrie) in de gedachten van mensen te veranderen. Vagina’s zijn verschillender dan gezichten, aldus de kunstenaar. Daarmee vraagt hij aandacht voor de onzekerheid van veel vrouwen over hun geslacht. En zo blijven er steeds nieuwe taboe’s om te slechten!