Kijk eens naar bovenstaand schilderij. Wat zie je? Een berglandschap? Een abstract schilderij van blauw, groen en paarse kleuren? Of is het een gevoel? Het gevoel van dat je ten onder gaat in de grote overweldigende wereld. Museum de Fundatie laat je dit voorjaar kennismaken met de bijzondere beeldtaal van het expressionisme. Durf je mee te kijken?
Ernst Ludwig Kirchner schreef: “Het is altijd mijn doel geweest om mezelf volledig onder te dompelen in de ervaring van de omgeving, zodat ik mijn gevoel kan omzetten in een coherent schilderij.” Hij zoekt dus niet naar de ideale afbeelding van de werkelijkheid, maar naar de subjectieve ervaring. Een schilderij is als een blik in de gedachten van de kunstenaar. Als je naar de berglandschappen van Kirchner kijkt, weet je niet hoe de berg er precies uitzag, maar wel hoe hij zich voelde toen hij ervoor stond.
Kirchner was een van de kunstenaars die in 1905 de kunstenaarsgroep “die Brücke” (de brug) oprichtte in Dresden. Deze groep jonge kunstenaars zette zich af tegen het realisme van de schilderkunst. Enkele jaren later volgde in München een tweede groep kunstenaars die zich “der Blaue Reiter” noemde. Waar “die Brücke” leden de subjectieve innerlijke gevoelswereld af proberen te beelden, is “der Blaue Reiter” veel meer symbolistisch en uiteindelijk zelfs abstract. De kunstenaars in beide groepen hadden ieder hun volledig eigen stijl en ideeën, maar werkten allemaal met een kleurrijk palet en vergaande versimpelde vormen.
Waardering voor het Expressionisme
Het expressionisme werd vroeger vaak gezien als een typisch Duitse lokale kunststroming. Niet Duitsland, maar Parijs was het middelpunt van de moderne kunst. Zelfs in Duitsland kwam het expressionisme onder druk te liggen. In de Tweede Wereldoorlog werden de expressionisten ‘entartet’ verklaard en zijn tientallen werken vernietigd. In plaats van het expressionisme te omarmen als Duitse culturele vooruitgang, werden de kunstenaars verguisd door de nazi’s.
Pas na de Tweede Wereldoorlog, werden de felle kleuren, symboliek en abstractie van de Duitse expressionisten gezien als een belangrijke vooruitgang in de kunstgeschiedenis. Misschien uit een soort schuldgevoel voor de vernietiging in de Tweede Wereldoorlog, zijn Duitse musea massaal expressionistische werken gaan aankopen. Het heeft ervoor gezorgd dat er nu tientallen geweldige collecties verspreid over Duitsland te zien zijn. De Fundatie heeft voor de tentoonstellingen “Wilden” een greep genomen uit deze collecties.
Mens vs. Natuur
De tentoonstelling in de Fundatie geeft een afwisselend beeld van het expressionisme, waarin de mens en de natuur centraal staan. Leden van beide kunstenaarsgroepen worden kriskras door elkaar gepresenteerd. Hierdoor ontstaat een prettige tentoonstelling, die nergens pretendeert een totaaloverzicht te zijn van het expressionisme, maar vooral een prettige kennismaking met de belangrijkste thema’s uit deze stroming. Waar het eerste deel van de tentoonstelling zich richt op de natuur, staat de mens in latere zalen centraal.
Hierdoor zien we prachtige vergelijkingen tussen verschillende werken. Badende vrouwen van Pechstein en Heckel, dieren van Marc en Kirchner en de weg naar abstractie van Jawlensky en Kandinsky. Niet alle vergelijkingen zijn geslaagd. Zo wordt de onvermijdelijke Vincent van Gogh uit de eigen collectie van de Fundatie weer van stal gehaald en gepresenteerd als voorloper van de expressionisten. Terwijl nou juist dat schilderij zeer impressionistisch is en dus juist wel de werkelijkheid probeert af te beelden.
Het expressionisme is weinig te zien in Nederlandse musea en daarom is het leuk dat de Fundatie uit de rijke Duitse collecties heeft geput om de stroming in Nederland te tonen. Lopend door de zalen is het moeilijk om zelf niet overdonderd te raken van de felle kleuren en overweldigende afbeeldingen. Een bezoek aan de Fundatie is een goede afleiding van het drukke dagelijks leven. De tentoonstelling brengt je heel even terug naar je eigen gevoel. Hoe ziet jouw berglandschap eruit?
//Wilden – expressionisme van brücke en der blaue reiter
Museum de Fundatie, Zwolle
t/m 18 september 2016
