Het Gemeentemuseum in Den Haag brengt dit voorjaar twee grote overzichtstentoonstellingen van Nederlandse meesters: Jan Toorop en Karel Appel. Wie denkt dat we deze kunstenaars wel kennen, heeft nog een wereld te ontdekken. Voor een hernieuwde kennismaking met Toorop en Appel moet je wel opschieten, de tentoonstellingen sluiten in mei!

Karel Appel wordt vaak in een adem genoemd met de CoBrA groep waar hij in de jaren 50 deel van uitmaakte. Zijn werk is echter veel uitgebreider dan alleen CoBrA, want zijn carrière omvat bijna zestig jaar. Toorop wordt vaak geroemd om de stijl die hij gebruikte voor een advertentie voor Delftse slaolie. Maar in werkelijkheid was hij een rasvernieuwer die steeds van stijl wisselde. Het Gemeentemuseum zorgt voor een herwaardering van beide kunstenaars.

Jan Toorop

Jan Toorop werd geboren in Nederlands Indië, maar volgde zijn opleiding als kunstenaar in Nederland. In de jaren 80 van de 19e eeuw reisde hij door Europa. Hij bezocht Brussel, Parijs, Londen en kwam zo in aanraking met de nieuwste kunststijlen. Hij werd gegrepen door het pointillisme van Seurat en ging in dezelfde stijl werken. Zijn werk viel op en hij raakte bevriend met James Ensor. Hierdoor werd hij opgenomen in de groep Les XX in Brussel.

Bij de tentoonstelling in het Gemeentemuseum is zijn gehele ontwikkeling te zien. Met behulp van museumcollecties uit heel Nederland is zijn gehele oeuvre te zien. Chronologisch opgezet zie je hoe Toorop vanaf zijn frisse impressionistische en pointillistische periode, gegrepen werd door de Art Nouveau.

In sierlijke lijnen en donkere prenten tekent hij mythologische en oriëntalistische voorstellingen. Zijn werk heeft nu meer raakvlakken met het symbolisme en de Jugendstil. Hier hangt ook zijn beroemde poster voor Delftsche Slaolie, waardoor de Jugendstil in Nederland kortstondig bekend stond als slaolie-stijl. Maar ook vele prachtige tekeningen en schilderijen die geïnspireerd zijn op Egypte en andere mythologie. In de laatste zalen is te zien hoe Toorop zich bekeerde tot het katholicisme en voornamelijk christelijke thema’s gebruikt in zijn werk. Hij is de verbinding met de internationale avant garde nu grotendeels kwijt.

Het is bijzonder om te zien hoe verschillend de stijlen zijn die Jan Toorop in zijn carrière heeft gebruikt. Iedere tien jaar vindt hij een nieuwe inspiratie en verandert hij zijn werkwijze volledig. Het toont de veelzijdigheid van zijn kunnen.

Karel Appel

‘Ik rotzooi maar een beetje aan’, zei Karel Appel tijdens een interview in 1955. De uitspraak zorgde ervoor dat hij en de hedendaagse kunst werd weggezet als ondoordacht en onbelangrijk. Appel wordt dan ook met name gezien als CoBrA kunstenaar, die samen met Jorn en Constant in de jaren 50 de kunstwereld veroverde. Dat de groep zich liet inspireren door kindertekeningen hielp niet mee in de beeldvorming. Appel werd gezien als de clown van de kunstwereld.

Nu, 10 jaar na zijn dood, wordt het tijd om het werk van Karel Appel opnieuw te wegen. Het Gemeentemuseum biedt daarom een overzicht van zijn oeuvre. De tentoonstelling is opgebouwd rondom thema’s waarin het CoBrA werk slechts één zaal vult: simpele vormen, felle kleuren en kinderlijke afbeeldingen, klassieke CoBrA kunst.

In de andere zalen zien we de ware Karel Appel. Een wonderlijke expressionist, die flirtte met abstracte kunst, maar altijd figuratief blijft schilderen. In de jaren 70 waarin abstractie, conceptuele kunst en minimalistische werken hoogtij vieren, bleef Appel gewoon zijn eigen stijl volgen en produceerde hij overweldigende kunstwerken vol expressie. Het gemeentemuseum toont een verrassende andere kant van Karel Appel, zoals portretten en landschappen. Eigenlijk komen alle klassieke thema’s uit de schilderkunst terug in zijn werk.

En rommelt Appel nou echt zo aan? De eerste zaal in het gemeentemuseum bewijst het tegenovergestelde. Levensgrote vrouwenportretten uit de jaren 50 lijken rechtstreeks uit het Amerikaanse Abstract-Expressionisme te komen. De geweldige portretten van zijn muze, Machteld, kunnen zich meten aan het beste werk van Willem de Kooning uit die tijd. Appel was zich zeer bewust van de heersende stijlen en de bestaande kunstgeschiedenis. Appel wist precies de inspiratie te halen uit verschillende periodes en toe te passen op zijn eigen werk.

Nieuwe kijk op oude meesters

Het is spectaculair dat het Gemeentemuseum in staat is om tegelijkertijd twee grote tentoonstellingen te presenteren en ook nog een kleine Klimt-Schiele expositie in huis te hebben. Het museum zorgt met de twee spetterende overzichtstentoonstellingen voor een herwaardering van twee van Nederlands grootste kunstenaars uit de 20e eeuw. Karel Appel en Jan Toorop zouden meer aandacht verdienen binnen de vele permanente collecties van Nederlandse musea.

Karel Appel 
Gemeentemuseum, Den Haag
t/m 16 mei 2016

Jan Toorop
Gemeentemuseum, Den Haag
t/m 29 mei 2016