Witte Donderdag: het Laatste Avondmaal van Salvador Dali

Vandaag is het Witte Donderdag, de dag van het laatste avondmaal, de dag dat Jezus werd gearresteerd, de dag voor de kruisiging. Het laatste avondmaal is een belangrijk thema in de christelijke kunst. Het delen van wijn en brood is een vast onderdeel van iedere eucharistieviering in de kerk. De surrealistische blik van Salvador Dali verbindt het laatste avondmaal met het sacrament van de heilige communie in een bijzonder schilderij!

Op Witte Donderdag riep Jezus zijn apostelen samen voor een maaltijd. Tijdens dit laatste avondmaal voorspelt hij dat verraden was door één van hen. Bovendien deelt hij samen met de apostelen het eten en loopt zo vooruit het offer dat hij zelf gaat maken voor de gelovigen. Hij zal de dag erna sterven aan het kruis.

‘Neem dit brood, en eet hiervan want dit is mijn lichaam’.

Tijdens het laatste avondmaal staat Jezus op en pakt een brood. Hij zegt: ‘Neem dit brood, en eet hiervan want dit is mijn lichaam’. Vervolgens deelt met zijn 12 apostelen een beker wijn. ‘Neem deze wijn, want dit is mijn bloed.’ Deze symbolische gebeurtenis wordt iedere kerkdienst herhaald tijdens de eucharistie.

Laatste avondmaal
In de schilderkunst is het laatste avondmaal een veel afgebeeld tafereel. Op het eerste gezicht is dit schilderij van Dali een afbeelding van het laatste avondmaal volgens de klassieke iconografie. Er wordt een lange tafel getoond waaraan Jezus in het midden zit. Om hem heen zitten de twaalf apostelen en op de tafel staan het brood en de wijn. In het schilderij van Dali zijn de apostelen samen in gebed en niet afzonderlijk herkenbaar. Al is er één apostel die gekleed is in geel in plaats van wit, mogelijk is dit Judas.

Jezus wijst naar boven waar we zijn lichaam zien waarin hij zijn armen spreid alsof hij aan het kruis hangt. Dit verwijst naar de kruisiging die een dag na het laatste avondmaal zal plaatsvinden. De surrealistische manier van afbeelden maakt het mogelijk om beide momenten in 1 schilderij te laten zien.

Sacrament
Maar zitten we wel echt naar een afbeelding te kijken van het laatste avondmaal? Zijn de mannen aan tafel wel echt de apostelen? Kunsthistorici zijn het er steeds meer over eens dat het schilderij van Dali geen afbeelding is van het laatste avondmaal, maar van het sacrament van de heilige communie. Ofwel, wij kijken naar een groep gelovigen die ter communie gaat. Sacramenten zijn handelingen binnen het geloof die direct terug gaan op het leven van Jezus. De heilige communie is zo’n sacrament dat voortkomt uit het laatste avondmaal en iedere eucharistie viering in de kerk wordt herdacht.

In het schilderij is Christus inderdaad niet lijfelijk aanwezig, maar zijn lichaam is symbolisch daar in de vorm van brood en wijn. Daarom is zijn lichaam ook licht transparant afgebeeld en kan je het landschap door hem heen zien. De torso bovenin het schilderij zou dan mogelijk niet Jezus zijn, maar god zelf die volgens bijbelboek Exodus niet met zijn gezicht afgebeeld mag worden.

Het getal 12 speelt ook een bijzondere rol in het werk van Dali. Uiteraard zijn er 12 apostelen, maar het geheel lijkt zich ook af te spelen voor een venster, dat onderdeel is van een 12-vlakkig driedimensionale structuur bestaande uit 5-hoeken. Dali wilde het heilige getal 12 zo benadrukken in het schilderij.

Het Sacrament van het Laatste Avondmaal van Salvador Dali is te zien in the National Gallery of Art in Washington.