Kunstgeschiedenis: het Surrealisme

‘Van kinderen en gekken kunnen we meer leren dan van alle musea ter wereld’, aldus Max Ernst. Hij bezocht krankzinnigengestichten om kunstwerken te zien van mensen die leden aan psychosen. Ernst ontdekte in hun werk een nieuwe wereld, die heel persoonlijk en niet rationeel was. Het inspireerde hem tot een nieuwe manier van werken, het begin van het surrealisme!

Geschiedenis

Na de Eerste Wereldoorlog zochten schrijvers naar nieuwe manieren om de wereld te verbeelden. Ze beschreven schijnbare tegenstellingen, maakten verhalen die zich tussen droom en werkelijkheid bevonden en kwamen met nieuwe technieken, zoals ‘automatisch schrijven’ waarbij teksten nauwelijks geredigeerd werden. Onder aanvoering van André Breton ontstond er een groep schrijvers en kunstenaars die voornamelijk in Parijs werkten. Samen noemden ze zich surrealisten en publiceerden ze in 1924 een manifest.

Kenmerken

Het surrealisme kwam voort uit de Dada beweging, die zich ten doel stelde om zich af te zetten tegen de gevestigde orde. Dada-kunstenaars waren pacifistisch en geloofde dat de rationaliteit en de dwang tot vooruitgang de wereld in oorlog had gedompeld. Dada kunstenaars stimuleerden daarom in chaos en persoonlijke expressie. Het surrealisme zoekt evenals de Dada naar een nieuwe wereld, die minder logisch en dwingend is dan de werkelijkheid. Maar waar Dada heel politiek geëngageerd en maatschappij-kritisch is, zijn surrealisten veel vooruitstrevender en persoonlijker.

Kunstenaars

Hoewel het surrealisme van oorsprong in met name literaire stroming is, werden in de loop van de jaren 20 steeds meer beeldend kunstenaars betrokken bij de beweging. De metafysische kunst van Giorgio de Chirico, die bestond uit donkere en lege stadsgezichten met een mysterieuze en emotionele kwaliteit, was een voorbeeld voor de surrealisten. Di Chirico was ook kort betrokken bij de groep.

Max Ernst was één van de vroegste surrealistische beeldende kunstenaars. Hij ontwikkelde nieuwe technieken zoals frottage waarbij met potlood over een ongelijke ondergrond wrijft om een afdruk op papier te krijgen. Net als de schrijvers zocht hij naar de meest directe manier om zijn gedachten op het doek te krijgen. Ook maakte hij collages en schilderijen met fantasiewezens. Ernst werkte veel samen met Joan Miró, die vanuit het onderbewuste probeerde te schilderen. Miró bezat een poëtische vormentaal, waarbij hij steeds meer abstracte vormen ging gebruiken.

Het grote succes van het surrealisme ontstond toen ook Salvador Dali en René Magritte zich aansloten bij de beweging. Salvador Dali was een excentrieke kunstenaar die naast schilderijen ook beelden, film en performances maakte. Zijn verschijning met herkenbare snor en grandiose gedrag was een kunstwerk op zich dat door iedereen werd gewaardeerd. Zijn werken spreken van een onuitputtelijke fantasie en tonen een uniek droomwereld. Dali’s schilderijen zijn gelaagd en spelen vaak met gezichtsbedrog.

De werken van René Magritte daarentegen zijn veel directer. Zijn vroege woordschilderijen staan heel dicht bij de literaire beweging en maken contrasten tussen woord en beeld. Ook in zijn later werk probeert hij met gekke tegenstellingen de ogen te misleiden. De werken van Magritte zijn toegankelijk, laten je lachen en roepen vragen op.

Het surrealisme was de dominante kunstbeweging in de jaren 30 en 40. Maar de surrealistische ideeën zouden de gehele 20e eeuw kunstenaars blijven beïnvloeden. Zo kwamen ook de vervormde beelden van Jean Arp en Alberto Giacometti voort uit het surrealisme.

Musea

De belangrijkste kunstenaars in het surrealisme hebben ieder hun eigen musea. In Barcelona is het museum te vinden van Joan Miro en in het vlakbij gelegen Figueres ligt Salvador Dali’s eigen ‘theatermuseum’. Voor de kunst van René Magritte is er een museum in Brussel, België. Andere musea met grote collecties surrealisme zijn Centre Pompidou in Parijs en Museo Reina Sofia in Madrid. In Nederland is de beste collectie te vinden het Museum Boijmans van Beuningen in Rotterdam.