In 1896 organiseerde Henri de Toulouse-Lautrec een tentoonstelling van zijn werk in Galerie Manzi – Joyant in Parijs. Bovenin de galerie waren twee geheime kamers waar alleen hij de sleutel van had. Hier toonde hij de werken over prostituees die niet door iedereen gezien mochten worden. Vanaf vandaag zijn deze werken samen met vele andere schilderijen te zien in het Van Gogh Museum. De tentoonstelling ‘Lichte Zeden’ gaat over de prostitutie in Parijs tussen 1850 en 1900.
In het 19e eeuwse Parijs werd prostitutie oogluikend toegestaan in zogenaamde ‘maisons closes’. Zolang het zich afspeelde achter gesloten deuren, bemoeide staat zich hier niet mee. Maar dit veranderde na 1850 toen steeds minder prostituees gingen werken in de gesloten huizen, maar hun klanten zochten op straat en in het uitgaansleven. Deze verandering in een groeiende metropool als Parijs zorgde niet alleen voor een flinke groei van de prostitutie, maar ook voor een betere zichtbaarheid.
Prostitutie in de Schilderkunst
Prostituees en huizen van plezier werden daarmee een geliefd onderwerp voor kunstenaars. Er bestaan nauwelijks beelden van de oude ‘maisons closes’, maar eind 19e eeuw hebben vele kunstenaars zich in Parijs gewaagd aan afbeeldingen van vrouwen die gekocht werden voor plezier. Henri de Toulouse-Lautrec is als kunstenaar van een uitgaansleven misschien het meest bekende voorbeeld. Zijn pasteltekeningen en schilderijen tonen prostituees die verveeld op klanten zitten te wachten. Maar hij maakte ook tekeningen van daadwerkelijke seksuele handelingen. Het is van Toulouse-Lautrec bekend dat hij soms dagen zijn intrek nam in een bordeel om te schilderen en door de meisjes geduld werd als ‘Henri de schilder’.
Maar ook vele impressionistische kunstenaars beeldden de meisjes van plezier af. In de schilderijen van Renoir zien we wulpse vrouwen met rode wangen in uitgaansgelegenheden. Terwijl Edgar Degas vooral de verborgen kant van prostitutie probeerde te tonen. Hij schilderde ongelukkige vrouwen die zich vervelen of naar drank grijpen. Ook Vincent van Gogh maakte verschillende schilderijen van prostituees en schreef in zijn brieven over het bezoek aan bordelen. Hij had veel sympathie voor ‘vrouwen van lichte zeden’ en had zelfs een tijd een relatie met een prostituee.
De schilderijen over prostitutie werden in de 19e eeuw slechts mondjesmaat getoond. Schilderijen van Edouard Manet werden bijvoorbeeld geweigerd op de salon. De minister van cultuur voorkwam hoogstpersoonlijk dat het werk ‘Rolla’ van Henri Gervex werd tentoongesteld. Het is dus niet voor niets dat Henri de Toulouse-Lautrec een apart kamertje had ingericht voor zijn werken van de prostitutie. Kunsthandelaren werden er niet toegelaten. Officieel was openbare prostitutie ook niet toegestaan in Frankrijk en in tegenstelling tot de gedoogde ‘maisons closes‘ werd er opgetreden tegen openlijke prostitutie met boetes en gevangenisstraffen.
Fotografie en Film
In het Van Gogh Museum is vandaag de tentoonstelling ‘Lichte Zeden’ geopend, waarin vele werken te zien zijn over prostitutie in Parijs in de 19e eeuw. Eerder was de tentoonstelling te zien in het Musée d’Orsay in Parijs. Belangrijke schilderijen van Vincent van Gogh, Edgar Degas en Henri de Toulouse-Lautrec worden getoond samen met werken van minder bekende kunstenaars.
Maar het zijn juiste deze onbekende kunstenaars die het meest verrassen! Zo hangen er verschillende werken van Louis Anquetin die prostituees in het Parijse uitgaansleven laten zien. De dynamiek in deze werken kan zich vergelijken met de best werken van Caillebotte. Ook de werken van Jean-Louis Forain zijn echte ontdekkingen.
Aan het eind van de 19e eeuw kwam ook de fotografie op steeds grotere schaal beschikbaar. Deze nieuwe techniek werd ook gebruikt voor afbeeldingen van seksuele handelingen en naakte vrouwen. In de tentoonstelling is een speciale zaal ingericht voor dit ‘pornografische materiaal’ uit de 19e eeuw. Het is een bijzondere ervaring om als museumbezoeker met tientallen mensen heel serieus naar een 19e eeuwse seksfilm te kijken.
Musée d’Orsay
De tentoonstelling in het Van Gogh Museum wordt georganiseerd in samenwerking met het Musée d’Orsay uit Parijs. Een aanzienlijk deel van de werken is dan ook afkomstig uit dit museum. Helaas zijn enkele topstukken, zoals Edouard Manet’s Olympia en Henri Toulouse-Lautrec’s het Bed, achtergebleven in Parijs, terwijl ze eerder wel onderdeel uitmaakten van de tentoonstelling daar.
Niettemin is ‘Lichte Zeden’ een kwalitatief goede tentoonstelling over de prostitutie in de 19e eeuw. In een museumlandschap van chronologische overzichten en monografieën is het een verademing om een goede thematische expositie te bezoeken. Musea zouden zich vaker moeten wagen aan dit soort afwisselende en goed gedocumenteerde tentoonstellingen. De catalogus die bij de expositie verschijnt, is daarmee een echte aanrader.
Niet langer hangen de topstukken over lichte zeden in de achterkamertjes. De prostitutie blijft de komende maanden vol in zicht in het Van Gogh Museum.
Lichte Zeden
Van Gogh Museum, Amsterdam
t/m 19 juni 2016
