Het is ’s avonds laat en Wassily Kandinsky komt thuis. In de schemerige studio wordt hij getroffen door een prachtig schilderij dat bestaat uit pure vorm en kleur, zonder begrijpelijke afbeelding. Het blijkt zijn eigen werk te zijn, dat op de zijkant tegen de muur staat. Zelfs zonder herkenbare afbeelding raken de kleuren en vormen zijn gevoel. Is zo de abstractie ontstaan? Een Venster op het Expressionisme!
Kenmerken
Het expressionisme ontstaat aan het begin van de 20e eeuw in Duitsland. Expressionistische kunstenaars gebruiken felle kleuren en primitieve vormen om emoties te uiten. De kunstwerken tonen geen realistische weergave van de werkelijkheid, maar een ervaring of een innerlijk idee. Het expressionisme wordt daarom ook wel gezien als een vervolg op de Romantiek en het Symbolisme.
Geschiedenis
Aan het eind van de 19e eeuw gaan kunstenaars als Van Gogh, Munch en Cezanne steeds fellere kleuren gebruiken. Door de opkomst van de fotografie wordt de schilderkunst steeds minder realistisch. Kunstenaars geven hun eigen interpretatie van de werkelijkheid, in plaats van hem letterlijk na te schilderen. Rond 1900 komen in Parijs de Fauves (letterlijk: de Wilden) op. Henri Matisse, Andre Derain en collega gebruiken felle tegengestelde kleuren naast elkaar om landschappen en interieurs te schilderen.
Kunstenaars
Ten tijden van de Fauves, richtten in Dresden Fritz Bleyl, Erich Heckel, Ernst Ludwig Kirchner and Karl Schmidt-Rottluff Die Brücke op. Deze vier architectuur studenten probeerden een brug (brücke) te vormen naar de kunst van de toekomst, met radicale vernieuwende kunstwerken die waren geïnspireerd op primitieve kunst en gebruik maakten van felle kleuren. In 1906 publiceerden ze hun gezamenlijke manifest.
Al snel kregen de Brücke kunstenaars navolging en werden ook Max Pechstein, Emil Nolde en anderen lid van de beweging. De kunstenaars maken zeer emotioneel geladen werken. Stadsgezichten of landschappen zijn favoriet, maar in tegenstelling tot de Fauves, zijn ze veel expressiever en schuwen ze verwijzingen naar geweld of seksualiteit niet. Die Brücke leden exposeren regelmatig samen en de beweging blijft bestaan tot aan 1913.
In 1911 ontstond in München een zelfde soort beweging rondom Wassily Kandinsky en Franz Marc. De groep noemde zich Der Blaue Reiter, naar een schilderij van Kandinsky uit 1903. De groep had geen gemeenschappelijk manifest zoals die Brücke, maar was meer een samenkomst van gelijkgestemden. Ze organiseerden samen verschillende tentoonstellingen waaraan ook August Macke, Gabriele Münter en Alexej van Jawlensky deelnamen. Ook brachten ze in 1912 een almanak uit met 140 kunstwerken.
Iedere kunstenaar had zijn eigen ideeën en principes, maar allen droegen ze het modernisme uit dat bestond uit spirituele lading en intuïtief kleurgebruik. Waar die Brücke kunstenaars uitgingen van primitieve kunst en directe emoties, zijn der Blaue Reiter kunstenaars op zoek naar diepere betekenis en symboliek. Brücke kunstenaars wijzen abstractie af, terwijl der Blaue Reiter kunst juist steeds abstracter wordt. Vooral Wassily Kandinsky gaat steeds meer experimenteren met abstractie en zoekt naar inspiratie in muziek en andere kunstvormen.
Kunstwerken
“Het Blauwe Paard” van Franz Marc is een van de meest beroemde schilderijen van het expressionisme. Het wordt vaak afgebeeld omdat de naam van de kunststroming natuurlijk “der Blaue Reiter” is, toch is dit niet de afbeelding waarop de naam is gebaseerd. Andere beroemde werken zijn “Vrouw in de Groene Jas” van August Macke en verschillende werken van Wasily Kandinsky. De werken zijn in de slide-show onder deze post opgenomen.
Musea
Om werken van het expressionisme te bekijken, kan je het best naar Duitsland gaan. Vrijwel iedere grote Duitse stad heeft een museum met een uitgebreide collectie expressionistische kunst. Alleen al binnen het Ruhr-gebied zijn minstens tien topcollecties te vinden, waaronder het Ludwig Museum in Keulen en het Folkwang Museum in Essen. Voor Brücke kunst kan je het best naar het Brücke Museum in Berlijn, terwijl der Blaue Reiter juist goed vertegenwoordigd is in het Lenbachhaus in München.
Navolgers
Het expressionisme kwam ten einde met het begin van de Eerste Wereldoorlog, waarin August Macke en Franz Marc om het leven kwamen. Maar de protagonisten Wassily Kandinsky en Paul Klee, die ook kort verbonden was met de beweging, bleven nog tientallen jaren hun stempel drukken op de moderne kunst. Onder meer door les te geven het Bauhaus, een Duitse school waarin kunst en toepassing bij elkaar kwamen. Het expressionisme bleef de hele 20e eeuw een belangrijke kunststroming. Om de zoveel jaar kwam het in een nieuwe vorm terug, bijvoorbeeld in de jaren 50 met het Abstract Expressionisme en in de jaren 80 met het Neo-Expressionisme.
wat is het verschil tussen de romantiek en de expressionisme