De muren van het Centre Pompidou vullen zich met rauwe donkere landschappen. Grote schilderijen vol donkere kleuren, beplakt met stro, klei en dikke lagen verf. Je ruikt bijna de stank van rotting, je voelt de kou van de afbeelding als een rilling over je rug. De wereld van Anselm Kiefer is een duistere plaats….

Duitse verwerking

Het Centre Pompidou in Parijs brengt dit voorjaar een grote overzichtstentoonstelling van Anselm Kiefer. Deze beroemde Duitse kunstenaar was een voorman van het neo-expressionisme van de jaren 80, maar vooral ook een centrale figuur in de bewustwording van Duitsland na de tweede wereldoorlog. De werken van Kiefer zijn donker, rauw en confronterend en zitten vol geschiedkundige en culturele verwijzingen.

Neem nou het werk “Für Paul Celan: Aschenblume”. Een koud dor winterlandschap is beplakt met verbrande boeken en wordt een symbool van repressie. Het herinnert aan de boekverbrandingen die in nazi-Duitsland plaatsvonden in Berlijn. Het herinnert aan een voorspelling van Heinrich Heine die zei: “Daar waar ze boeken verbranden, daar zullen ze ook mensen verbranden”. Maar tegelijkertijd is het ook een werk over het Duitsland van nu, waar krampachtig het nazi-verleden wordt weggeduwd en vergeten. Vooral dit is een terugkerend thema in zijn werk.

Het werk van Kiefer is uniek omdat het een zeer maatschappelijke boodschap weet te combineren met visueel spektakel. De schilderijen zijn puur en overweldigend. Een werk van Kiefer is een lichamelijke ervaring waarin je bijna wordt opgeslokt. De enorme dimensie, de spectaculaire perspectiefwerking, de grauwe kleuren en pure materialen die in het doek zijn verwerkt, zorgen ervoor dat je het werk doorleeft. Alsof al je zintuigen zich overgeven aan het schilderij.

Centre Pompidou

In het Centre Pompidou wordt getracht een overzicht te geven van de werken van Kiefer vanaf de jaren 70 tot aan nu. Op een vrijwel chronologische wijze loop je door de carrière van Kiefer heen. Het is opvallend dat in deze reis zijn werken steeds meer zeggingskracht krijgen. In tegenstelling tot veel conceptuele kunstenaars en pop art schilders die hun oeuvre vaak voortborduren op initieel succes, wordt het expressionistische werk van Kiefer steeds beter.

De tentoonstelling in Parijs is een beetje braaf, vanwege de chronologische opzet. Maar door de enorme kracht van de werken, verlangt de tentoonstelling ook niet teveel poespas. De werken spreken voor zich en tonen een enorme emotionele lading.

De tentoonstelling eindigt met een speciaal voor de expositie gemaakte installatie, waarin een schilderij van een boslandschap wordt gecombineerd met een zaal vol zand waarin paddenstoelen als bomen (of zijn het grafstenen?) uit de grond komen. Bij iedere paddenstoel wordt een verwijzing gemaakt naar de Duitse Romantiek. In het midden van de zaal staat in bed met daarop de naam “Ulrike Meinhoff”, lid van de Rote Armee Fraktion. Het werk toont verbondenheid van de verguisde RAF met de gevierde Duitse Romantiek. Kiefer laat zien dat de culturele achtergrond niet los gezien kan worden van de geschiedenis.

De slotzaal laat Kiefer zien op zijn best. Politiek betrokken, cultureel bewust en vooral visueel overweldigend. Anselm Kiefer dwingt Duitsland om niet weg te kijken van zijn verleden en te accepteren wat er is gebeurd. De grauwe wereld van Kiefer is koud en hard, zoals de geschiedenis.

Anselm Kiefer 
Centre Pompidou, Parijs
t/m 18 april 2016