Canon van de Moderne Kunst: Alexander Calder

Canon van de Moderne Kunst – Venster 38
In de Canon van Moderne Kunst geeft Vensters een overzicht van de 50 moderne kunstwerken die iedereen zou moeten kennen. 50 schilderijen, beelden, foto’s, objecten van 50 verschillende artiesten die je nooit meer mag vergeten. Vandaag venster 38: Mercury Fountain van Alexander Calder.

Alexander Calder is wereldberoemd geworden met ‘mobiles’, hangende abstracte stellages van metalen plaatjes aan draden. Daarnaast maakt hij grote beelden van gekleurde metalen platen en een eigen circus met figuren van draad en afvalmateriaal. Zijn meest politieke werk maakte Calder voor de wereldtentoonstelling van 1937.

In 1937 stond Europa op hoogspanning. Hitler was aan de macht in Duitsland en had duidelijk militaire ambities. Franco was een burgeroorlog begonnen in Spanje. Stalin was onder het mom van communisme een dictatuur gestart in de Sovjet Unie. En al deze landen kwamen samen in Parijs voor de wereldtentoonstelling van 1937. Terwijl de paviljoens van Duitsland en de Sovjet Unie het gezicht van tentoonstellingsterrein bepaalden, bracht het paviljoen van Spanje een kunstwerken die tegenwoordig nog altijd tot de meest beroemde moderne kunstobjecten behoren.

Alexander Calder werd gevraagd voor dit paviljoen een werk te maken en hij creëerde een zeer politiek geladen werk over de Spaanse burgeroorlog. Hij maakte een kwikfontein met hierboven een soort ‘mobile’ waar het woord ‘ALMADEN’ aan was opgehangen. Almadén was een Spaans plaatsje waar 60% van de wereldproductie kwik vandaan kwam. Ten tijde van de wereldtentoonstelling werd Almadén belegerd door de legers van Generaal Franco. De productie was stopgezet en de bevolking leed enorm.

Het werk werd tentoongesteld in dezelfde ruimte als de Guernica van Pablo Picasso, dat eveneens een signaal tegen de onderdrukking en het militair machtsvertoon van Franco was. Het gebruik van een kwikfontein was een referentie naar Moorse Spaanse paleizen waarin ook kwikfonteinen waren. Ook in dit islamitisch Spanje vond onderdrukking plaats. Bovendien was het kwik een directe verwijzing naar de productie in Almadén. Door het stopzetten van de handel in kwik had de bevolking van Almadén geen inkomsten.

De kwikfontein was destijds gewoon open een bloot te zien. Omdat tegenwoordig de toxische effecten van kwik beter bekend zijn, wordt de fontein tegenwoordig tentoongesteld achter een glazen wand.

Als zoon van een beeldhouwer werd Alexander Calder op 22 augustus 1898 geboren in Lawton, Pennsylvania. Calder kwam uit een echte kunstenaarsfamilie, naast zijn vader was ook zijn grootvader een beeldhouwer, beide maakte beelden die nog altijd beroemd zijn in Philadelphia en omgeving. Calder’s vader, Stirling Calder, maakte bijvoorbeeld een beeld van Alexander (The Man Cub) toen hij 4 jaar oud was, dit beeld staat nu in het Metropolitan Museum of Art in New York. Alexander Calder maakte zijn eerste beeld op 4 jarige leeftijd, een kleien olifant. Als kind verhuisde hij veel. Hij zag Philadelphia, Arizona, California en New York en overal had hij een kamer waar hij kon beeldhouwen. Toch ging Calder Werktuigbouwkunde in 1915 studeren in Hoboken, New Jersey. Pas na zijn afstuderen en verschillende banen, besloot hij naar New York te gaan en zich in te schrijven bij de Art Students’ League.

Hij begon aan zijn leven als kunstenaar toen hij in 1926 naar Parijs verhuisde en een studio nam in Montparnasse. Ook ging hij lessen volgen aan de Académie de la Grande Chaumière, een van de goedkoopste kunstenaarsscholen van Parijs. In Parijs leerde hij andere kunstenaars kennen zoals Joan Miró, Jean Arp en Marcel Duchamp. Ook begin hij hier zijn eerste werken te maken, zoals het Cirque Calder, waarin hij circusfiguren maakte van ijzerdraad. In de jaren die volgde, reisde Calder op en neer tussen New York en Parijs en begon hij steeds meer beelden van draad te maken. In 1932 ontwikkelde hij zijn eerste hangende sculpturen, die door Duchamp “mobiles” werden genoemd. Hij was Calder’s claim to fame. Hij verhuisde terug naar de Verenigde Staten om een gezin te stichten. Na de tweede wereldoorlog begon Calder ook beelden te maken van metalen platen die hij in allerlei vormen sneed. Het leverde hem veel opdrachten op voor openbare ruimtes en musea. Tot op hoge leeftijd bleef Calder kunstwerken maken. Alexander Calder overleed in 1976, toen hij net een grote overzichtstentoonstelling van zijn werk in het Whitney museum had geopend.

De Mercury Fountain van Alexander Calder is te zien in de Fondacion Miro in Barcelona, Spanje. In Nederland is er werk van Alexander Calder te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam en in het Kröller Müller Museum in Otterloo.