Het hemelse licht van Rafael

‘Zes dagen later nam Jezus Petrus, Jakobus en zijn broer Johannes met zich mee, een hoge berg op waar ze alleen waren. Voor hun ogen veranderde hij van gedaante, zijn gezicht straalde als de zon en zijn kleren werden wit als het licht.’ (Matteüs 17:1-2) 

Op 6 augustus viert de katholieke kerk het ‘feest van de transfiguratie’. De kerk herdenkt hierbij een wonder van Jezus, dat werd beschreven in de evangeliën van Matteüs, Marcus en Johannes. Het verhaal vertelt hoe Jezus tijdelijk in het hemelse licht zweeft waaruit zijn goddelijke afkomst blijkt. God roept hem tot zich en Jezus spreekt met de profeten Mozes en Elia. De scene heeft tientallen kunstenaars geïnspireerd, maar de meest bekende versie van de Transfiguratie werd gemaakt door Rafael.

Profeten en Apostelen
Het schilderij kent een groot contrast tussen het hemelse licht (boven) en de donkere aarde (onder). In het bovenste beeld zweeft Jezus in de lucht met links van Elia en rechts Mozes, die herkenbaar is aan de tafelen van de Wet die hij in zijn handen draagt. Elia wordt vaak gezien als getuige van de profeten en Mozes als getuige van de wet van de goddelijkheid van Jezus. Onder de zwevende Jezus zijn drie apostelen te zien die met hem meegingen de berg op: Petrus, Jakobus en Johannes. Zij zijn de symbolen voor Hoop, Geloof en Liefde, wat benadrukt wordt door de kleur van hun gewaden groen, geel/blauw en rood. Zij wenden zich af van het hemelse licht omdat het pijn doet aan de ogen van gewone stervelingen.

De apostelen spelen een bijzondere rol in dit schilderij omdat ze alle 12 staan afgebeeld en dat is uitzonderlijk voor een schilderij met de Transfiguratie als onderwerp. Meestal staan alleen de drie apostelen afgebeeld die mee de berg op gingen. Nu zien we linksvoor ook een apostel zitten met een boek in de hand. Dit is de evangelist-apostel Matteüs, die de transfiguratie beschreef in zijn evangelie.

Genezing
Matteüs beschrijft in hetzelfde hoofdstuk 17 van zijn evangelie ook de genezing van een jongen (Matteüs 17:14-21). En ook deze scene is afgebeeld op het schilderij van Rafael. Volgens de bijbel proberen de apostelen een jongen te genezen van demonen, maar lukt ze dat niet. Dus brengen ze hem bij het Jezus en die heeft wel succes. Op de het schilderij zien we het jongetje rechts op de voorgrond met zijn vader. Hij lijkt een soort van epileptische aanval te hebben en geen controle te hebben over zijn ledematen. Links van de jongen zien we de 9 apostelen die niet mee gingen op de berg. Ze proberen het jongetje te genezen, maar wijzen naar boven. Rafael geeft hiermee aan dat ze moeten wachten op de terugkeer van Jezus.

Het is niet makkelijk alle apostelen te herkennen. Maar in het algemeen wordt aangenomen dat de vier centrale apostelen Filippus (in het geel), Andreas (zittend), Simon (oude man achter Filippus) en Judas Taddeus (wijzend naar het jongetje) zijn. De apostel uiterst links is Judas Iskariot. De twee jongens die in het bovenste deel van het schilderij te zien zijn aan de linkerkant zijn Justus en Pastor. Deze twee heiligen werden als kind vermoord door de Romeinse keizer in 304 en worden ook herdacht op 6 augustus.

Symboliek
Het schilderij van Rafael staat bol van de symboliek. Naast het kleurgebruik van de gewaden en het verschil tussen licht (hemel) en donker (aarde), zie je dat bijvoorbeeld terug in de compositie. Zowel het bovenste als het onderste deel van de compositie zijn een soort cirkels, waardoor het cijfer 8 ontstaat. Acht is het symbool van de overwinning en nieuw leven.

Daarnaast voldoet het werk aan de klassieke schoonheidsidealen van de renaissance. Dit is erg goed te zien in het bovenste deel van het kunstwerk dat is opgebouwd uit driehoeken. Alles tezamen maakt dit de Transfiguratie van Rafael tot een van de absolute topstukken uit deze tijd. Het werd gemaakt voor de kathedraal van Narbonne en was nog niet helemaal af toen Rafael in 1520 overleed. Zijn leerlingen legden de laatste hand aan het stuk. Kardinaal Giulio de Medici was zo gelukkig met het werk, dat hij besloothet in Rome te houden. Uiteindelijk kwam het toch nog in Frankrijk terecht toen Napoleon het schilderij meenam voor het Louvre na zijn overwinningen in Italië. Pas nadat Napoleon verslagen was, keerde het terug naar Rome.

De Transfiguratie door Rafael is te zien in de Vaticaanse Musea, Vaticaanstad.