‘Kom tot inkeer, want het koninkrijk van de hemel is nabij!’ Het waren de woorden van Johannes de Doper die mensen uit Jeruzalem naar oever van de Jordaan lokte. Ze lieten zich door hem dopen in de rivier. Zo kwam ook Jezus naar de Jordaan om gedoopt te worden door Johannes. We bekijken deze belangrijke gebeurtenis aan de hand van een fresco van Perugino in de Sixtijnse kapel.
In de klassieke katholieke kalender wordt de doop van Jezus herdacht op 13 januari, maar tegenwoordig wordt het meestal gevierd op de eerste zondag na 3 koningen. In de bijbel lezen we hoe Johannes reageerde op Jezus’ komst: ” ‘Ik zou door u gedoopt moeten worden, en dan komt u naar mij?’ Jezus antwoordde: ‘Laat het nu maar gebeuren, want het is goed dat we op deze manier Gods gerechtigheid vervullen.’ Toen stemde Johannes ermee in.” (Mateus: 3:13-15)
Johannes de Doper wordt in de kunst meestal afgebeeld in een mantel van kamelenhaar. Hij is simpel gekleed en leeft in de woestijn. Hier zou hij de openbaring van God hebben ontvangen en sindsdien predikt hij geloof in God en gerechtigheid. Hij doopt mensen met het water van de Jordaan om hun lichaam ritueel te reinigen. In de fresco van Perugino wordt niet alleen de doop getoond, ook het prediken van Johannes en Jezus wordt afgebeeld (links en rechts op de fresco). Hiermee brengt hij meerdere bijbelverhalen samen in één fresco, dit is een veelvoorkomend thema in de Renaissance kunst.
De plaats van handelen is echter op het schilderij geen woestijn. We zien in een heuvelachtig landschap met op de achtergrond een ommuurde stad. Het is Rome, want het Colosseum en het Pantheon zijn goed zichtbaar. De fresco werd dan ook besteld voor de Sixtijnse kapel door Paus Sixtus IV, uit de beroemde Romeinse de la Rovera familie. De Sixtijnse kapel is ruim 500 jaar later wereldberoemd mede door het plafond van Michelangelo. Maar deze fresco’s van Perugino werden direct na de bouw van kapel gemaakt, 50 jaar voor Michelangelo.
Het werk toont centraal de doop van Jezus door Johannes de Doper. Jezus heeft zijn kleren uit heeft getrokken aan de zijkant van de Jordaan. Links van het water staan drie engelen te wachten met een handdoek, dit is een teruglerend motief in de doopafbeeldingen in de Renaissance. Rechts van het water maakte de volgende kandidaat zich klaar voor de doop en kleedt zich uit. Hieruit blijkt dat Jezus zich gewoon tussen het volk laat dopen. Het past bij een bescheiden man, man van het volk.
In de Renaissance werd de doop vaak gezien als een ‘spirituele besnijdenis’. Alhoewel de besnijdenis tegenwoordig geen Christelijke traditie meer is, is Jezus volgens het heilige schrift wel besneden. Hij was immers Jood bij geboorte. Om hier naar te verwijzen hangt op de muur tegenover de Doop van Christus, een fresco waarop het vertrekt van Mozes uit Egypte te zien is. Op deze fresco is ook de besnijdenis van zijn zoon Eliezer afgebeeld. Hiermee wordt de link tussen de Doop en de Besnijdenis benadrukt.
Volgens de bijbel daalde de heilige geest (de Geest van God) uit de hemel op het moment dat Johannes de Doper Jezus doopte. Uit de hemel klonk: ‘Dit is mijn geliefde zoon, in hem vind ik vreugde’. In de kunst wordt de Heilige Geest vaak afgebeeld als een duif. In de fresco van Perugino is de drie-eenheid van God, Heilige Geest en Zoon afgebeeld in een verticale lijn. De Heilige Geest wordt inderdaad als duif afgebeeld en door god naar Jezus gestuurd om de verbondenheid te benadrukken.
Tegenwoordig worden er jaarlijks tientallen kinderen gedoopt in de Sixtijnse kapel door de paus. Je zou de Sixtijnse kapel kunnen zien als een ‘doopkapel’ of ‘Baptisterium’ van het Vaticaan. Onder de ogen van de fresco’s van Perugino werden ook vorige week nog tientallen kinderen gedoopt. Voor het eerst mochten de moeders de baby’s in de kapel aan de borst leggen om ze rustig te krijgen. Het toont de nieuwe geest die door het Vaticaan waait. Niet de duif van God, maar het hernieuwde katholicisme van Paus Franciscus I.
De doop van Jezus door Pietro Perugino is te zien in de Vaticaanse Musea in het Vaticaan, Rome.
 |
 |
