In het Centre Pompidou in Parijs is de komende maanden een retrospectief te zien van Jeff Koons. Deze tentoonstelling brengt de nodige opschudding teweeg in de kunstwereld vanwege twee beschuldigingen van plagiaat. Het Centre Pompidou voelde zich zelfs genoodzaakt om op verzoek van de bruikleengever een werk te verwijderen van de tentoonstelling. KunstVensters vraagt zich af: Waarom opeens deze opschudding?

Beschuldiging van Plagiaat
Het gaat om twee werken uit de jaren 80. Op 17 december werd Koons door fotograaf Davidovici beschuldigd dat hij een foto voor het Franse modemerk Naf Naf heeft gebruikt als voorbeeld voor zijn beeld ‘Fait d’Hiver’ uit 1988. Ook de advertentie heeft als titel ‘Fait d’Hiver’ en toont inderdaad een varken een het hoofd van een liggende vrouw evenals het beeld van Jeff Koons.

Gister werd hier een tweede beschuldiging aan toegevoegd. Het gaat nu om het beeld “Naked” dat een naakt jongetje en meisje toont. In dit geval zou een foto van Jean-Francois Bauret als voorbeeld hebben gediend. Ook in deze zaak is de overeenkomst treffend. Ook dit beeld zou onderdeel uitmaken van het retrospectief in het Centre Pompidou en staat vermeld in de catalogus. Het wordt op dit moment echter niet getoond in Parijs omdat er tijdens het transport een kleine beschadiging zou zijn opgetreden.

Massaproductie
De werken maken onderdeel uit van de ‘Banality’ serie uit 1988. Eerder waren twee andere werken uit deze serie onderdeel van eenzelfde soort discussie. Ook hierbij zou het gaan om plagiaat (schending van de copyright regels) en werd Koons voor het gerecht gedaagd. Jeff Koons haalde aan dat hij met zijn werk een parodie maakte op de massa verspreiding van afbeeldingen, maar dit argument werd niet gehonoreerd. Hij verloor de rechtszaak. Twee nieuwe rechtszaken liggen nu in het verschiet.

De banality serie bestaat uit ruim 15 werken, waaronder Koons’ beroemde Michael Jackson & Bubbles beeld. Ook de Pink Panther en Bear & Policeman beelden maken onderdeel uit van deze serie. Alle beelden zijn gemaakt van porselein en gebaseerd op bestaande afbeeldingen. Het is juist het onderwerp van Koons om afbeeldingen uit het dagelijks leven te nemen en deze uit te vergroten. Hij balanceert hiermee op het randje van kunst en kitsch. Maar ook op het randje van plagiaat en parodie.

Inspiratie uit dagelijks leven: niets nieuws?
Toch is het verwonderlijk dat Jeff Koons zoveel last krijgt met zijn werk. Het was immers Andy Warhol al in de jaren 60 die met afbeeldingen uit reclame en commercie de kunstwereld bestormde. Ook andere pop art artiesten maakten veelvuldig gebruik van bestaande materialen en afbeeldingen. Toch wordt dit niet gezien als plagiaat, maar als onderwerp of inspiratie van de kunst. De afbeeldingen van Campbell’s soup werden door de rechter bijvoorbeeld niet als plagiaat beoordeeld.

Het is bovendien bijzonder dat Koons pas 25 jaar na de eerste expositie van de beelden een proces van plagiaat aan zijn broek krijgt. Het retrospectief was eerder dit jaar al te zien in het Whitney museum en de beelden werden al in 1988 in verschillende galeries geëxposeerd. Blijkbaar is de komst naar Frankrijk voor verschillende fotografen pas het moment geweest waarop de gelijkenis bleek. Maar ook de hoge bedragen waarvoor de werken van Koons recent verkocht worden, zal ongetwijfeld mee hebben gespeeld bij de aanklacht. Er is hier mogelijk veel geld te verdienen.

Gezien de uitkomst van eerdere rechtszaken moet Jeff Koons vrezen dat hij ook deze rechtszaken zal verliezen. Toch rijst hierbij de vraag of dit terecht is. De directeur van het Centre Pompidou is duidelijk: “Het is juist het principe van deze serie dat beelden van gekochte voorwerpen of afbeeldingen uit de pers gebruikt worden.”. Kunstenaars zouden erg beperkt worden in hun creatieve vrijheid als ze geen referenties meer kunnen maken naar bestaande beelden. Wat denkt u?

Update Maart 2017: Deze week werd bekend dat zowel Jeff Koons als het Centre Pompidou schuldig zijn bevonden aan plagiaat voor het beeld ‘Naked’. De rechter oordeelde dat ondanks de verschillen, het beeld teveel lijkt op de foto van Bauret en dat Koons daarom toestemming zou moeten hebben gevraagd voor hergebruik. Ondanks dat het beeld dus nooit op de tentoonstelling te zien is geweest, werd ook het Centre Pompidou veroordeeld vanwege afbeeldingen in de catalogus. Koons en het Pompidou moeten nu 40.000 euro betalen aan de erfgenamen van Bauret, waarvan de helft ongeveer een vergoeding is van de proceskosten. Koons moet bovendien nog 4.000 euro extra betalen wegens het onrechtmatig gebruik van de foto op zijn website.