Staat u ook weleens in een museum voor een wereldberoemd kunstwerk en denkt u bij uzelf: Waarom is nou juist dit kunstwerk zo bijzonder? KunstVensters gaat op onderzoek uit naar de oorsprong van de faam van enkele van de meest beroemde kunstwerken ter wereld. Vandaag het achtste deel uit de serie: Guernica van Pablo Picasso.

De Guernica van Picasso toont de verschrikkelijke gevolgen van het bombardement op Guernica door de Duitse luftwaffe op 26 april 1937. We zien losse lichaamsdelen, iemand die van een brandend huis springt (rechtsboven), een huilende moeder met haar kind (links), een paard die een huis binnen rent (midden). Het is het beeld van de totale chaos in het dorpje Guernica tijdens het bombardement. Binnen wordt hetzelfde als buiten en het doek is zwart en wit als de foto’s van het bombardement.

Wereldtentoonstelling

In 1937 werd Pablo Picasso gevraagd om een schilderij te maken voor het Spaanse paviljoen op de wereldtentoonstelling die werd gehouden in Parijs. Het huidige Musée d’Art Moderne de la Ville de Paris en het Palais de Tokyo werden voor deze tentoonstelling gebouwd. Maar de expo werd met name gedomineerd door de uitbundige paviljoenen van Duitsland (links) en de Sovjet Unie (rechts) die centraal op het terrein stonden. Europa was in 1937 een kruidvat dat op springen stond. Hitler’s Duitsland en Mussolini’s Italië waren een fascistische staten, Stalin’s Rusland was het communistisch middelpunt van de wereld en ondertussen was Spanje in burgeroorlog.

In deze extreme omstandigheden kwam de hele wereld bij elkaar in Parijs. Tijdens de voorbereidingen van de wereldtentoonstelling begonnen Italië en Duitsland zich te mengen in de Spaanse burgeroorlog. Ze steunden de militaire nationalisten die onder leiding van generaal Franco in Spanje vochten tegen de republikeinen. Hitler wilde graag zijn luftwaffe eens uitproberen en bombardeerde om Franco te helpen het dorpje Guernica. Het gevolg was honderden burgerslachtoffers en een nieuwe manier van oorlogsvoering: burgers doden om de tegenpartij op de knieën te krijgen.

Picasso was zo aangegrepen door deze ‘misdaad’ dat hij het vastlegde op zijn schilderij ‘Guernica’. In zes weken schilderde hij in zijn studio in Parijs het schilderij. Zijn werk had dezelfde heftigheid  als de foto’s die hij in de kranten zag. Door de massamoord op groot formaat te presenteren op de wereldtentoonstelling, moest de wereld wel kijken naar wat de Duitsers hadden gedaan in Spanje.

Op wereldreis

Guernica werd koeltjes ontvangen. De Duitsers noemden het schilderij “een mengelmoes van lichaamsdelen dat geschilderd kan zijn door een vier jarige”. Maar ook de tegenstanders van Duitsland, de Sovjets, waren niet enthousiast. Ze vonden het doek te abstract en geloofden dat de boodschap beter overkwam in meer realistische schilderijen. Maar ondanks dat Spanje maar een klein paviljoen had aan de rand van het terrein van de  wereldtentoonstelling, groeide Picasso’s Guernica uit tot een van de meest besproken onderdelen.

Ondanks de kritiek werd het schilderij een toonbeeld van het gevaar van het fascisme. Daarom stuurden de Spaanse republikeinen het werk de hele wereld over nadat de wereldtentoonstelling was afgelopen. Toen in 1939 de nationalisten de burgeroorlog van de republikeinen wonnen, werd het werk met alle voorbereidende schetsen naar het Museum of Modern Art gestuurd in New York. Picasso gaf het in langdurig bruikleen voor de tijd dat Spanje een fascistisch regime had.

Ook vanuit het MOMA ging het werk bijna 20 jaar op rondreis en deed het vele wereldsteden aan. In 1956 was de Guernica bijvoorbeeld te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Door over de hele wereld te reizen en de sterke politieke boodschap groeide de Guernica uit tot het meest besproken schilderij van na de tweede wereldoorlog. In 1958 ging het werk terug naar New York waar het een vaste plek kreeg in de opstelling van het MOMA.

Terug naar Spanje

In 1975 viel het regime van Franco en al snel werd er gesproken over de terugkeer van Guernica naar Spanje. Het duurde uiteindelijk tot 1981, precies honderd jaar nadat Pablo Picasso geboren werd, dat het schilderij werd opgehangen in het Prado. Hier hing het zoals Picasso wilde tussen grote Spaanse meesters als Velazquez en Goya. In 1992 vond de Guernica zijn uiteindelijke bestemming toen het schilderij vanuit het Prado werd verplaatst naar het Museo Reina Sofia, het Spaanse museum voor moderne kunst. Ook alle voorbereidende schetsen zijn hier nu, volgens de wens van Picasso, ondergebracht.

Het vele reizen heeft voor de nodige schade aan het schilderij gezorgd, zo bleek recent bij een grondige analyse in het Museo Reina Sofia. Maar het reizen heeft er ook voor gezorgd dat Guernica is uitgegroeid tot een van de meest bekende schilderijen van de Moderne Kunst. Bovendien is Guernica het symbool geworden tegen het fascisme. Meer dan ooit blijkt hoe schilderkunst kan uitgroeien tot een politieke pamflet.