De Rothko Signatuur

“Ik hoop dat mensen al hun etenslust verliezen bij het zien van deze werken.”, aldus Mark Rothko bij het werken aan schilderijen voor in het Four Seasons restaurant in het Seagram building. Voor deze lucratieve opdracht maakte hij een serie van ruim 40 schilderijen in donkerrode en bruine tinten. Maar op het laatste moment zag hij het niet zitten dat rijke mensen tussen zijn schilderijen zouden zitten eten en geen oog zouden hebben voor de betekenis van zijn werk, hij gaf de opdracht terug. Een deel van deze zogenaamde Seagram murals is nu te zien in het Gemeentemuseum, waar een overzicht te zien is van het werk van Mark Rothko uit de collectie van de National Gallery of Art.

Mark Rothko is een Amerikaanse abstract-expressionist, die in de jaren 50 en 60 samen met andere Amerikaanse abstracte kunstenaars de kunstwereld domineerde. Men dacht vaak dat Rothko geïnteresseerd was in kleur en de interactie van kleurvlakken. Rothko zelf -ondanks dat hij een man van weinig woorden was- heeft dit altijd bestreden: “Ik ben alleen geïnteresseerd in het uitdrukken van de basale menselijke emoties.” Rothko zocht naar het hogere, het sublieme, het overbrengen van gevoelens door middel van abstracte kunst.

De Rothko Ervaring

Een Rothko moet je niet zien, een Rothko moet je voelen. Het Gemeentemuseum heeft werkelijk een geweldige omgeving gecreëerd om dit te kunnen doen. Doeken hangen laag bij de grond, de kleur van de muren is aangepast bij de sfeer van het werk, maar vooral de belichting is fenomenaal. Zo is in de zaal met de Seagram werken die muur grijs en zijn de lichten gedimd: een intieme Rothko ervaring.

Rothko was zijn hele leven zoekende naar de ideale vormen, grootte en kleuren om de transcendente ervaring zo sterk mogelijk te maken. Bij iedere emotie horen andere kleuren, je ziet de gemoedstoestand van de schilder terug in zijn werk. Rothko’s werken hebben een duidelijk herkenbaar stijl, deze zogenaamde “signature style” is een typische uitvinding van de abstract expressionisten. Werken zijn individueel verschillend, maar hebben dezelfde onderliggende principes and stijl van uitvoeren, die ze herkenbaar maakt en dus beter te verkopen. Rothko was echter steeds op zoek naar de ultieme combinatie van kleur en grootte om emoties over te brengen, een zoektocht zonder einde.

Emotie en Ratio

De bezoeker kan in Den Haag bij het begin van de tentoonstelling kiezen voor twee routes. Een chronologische route waarin de ontwikkeling van het werk van Mark Rothko goed te volgen is. Deze route toont eerste zijn surrealistische werken uit de jaren 30 en 40 en gaat vervolgens chronologisch verder tot aan de zijn beroemde abstracte kleurvlakken in de jaren 50 en 60. Onderweg kom je langs de spetterende ‘Multiforms’ zaal waarin met zorg geselecteerde werken de volledige ontwikkeling van surrealist tot abstract expressionist laten zien. Wat een dynamiek, wat een durf, wat een ontwikkeling! De volgende zaal toont de felle kleurwerken waar Rothko beroemd mee werd. De doeken ademenen vrolijkheid en worden gepresenteerd in vol licht en tegen witte muren. Daarna volgen de zwaardere donkerdere werken die hij aan het eind van zijn leven maakte.

Als alternatief kan je kiezen voor een route van het gevoel, waarin de ervaring centraal staat. Zo snel mogelijk wordt je oog in oog gezet met Rothko’s meest intense en indrukwekkende werken. We zien de serie Seagram murals. Ze tonen donkere kleuren en subtiele kleurverschillen die de werken een enorme diepgang geven. Rothko is hier een bijna spirituele ervaring. Dit wordt nog sterker als in de volgende zalen, waar steeds slechts één werk van Rothko is opgehangen. Deze kabinetten worden zo een soort kapelletjes met de schilderijen van Rothko als iconen. Zelfs tijdens deze drukbezochte tentoonstelling kan je zo zonder de aanwezigheid van medebezoekers Rothko ervaren. Rothko zoals hij het zelf graag zag, groot, dichtbij en meeslepend. De bezoeker krijgt hier de tijd om tot zichzelf en tot het werk te komen.

Onvermijdelijke Mondriaan

In de achterste zaal van de tentoonstelling zijn de werken van Rothko gecombineerd met de schilderijen van Mondriaan. Een beetje onvermijdelijke confrontatie aangezien de tentoonstelling in het Gemeentemuseum wordt gehouden, maar geen geslaagde. Goed, beide kunstenaars zijn ooit figuratief begonnen en later abstract gaan schilderen, maar daar houdt de vergelijking dan ook zo’n beetje op. Waar Mondriaan muziek is, is Rothko stilte. De confrontatie met Mondriaan levert dan vooral ook een vervelende onderbreking van de Rothko ervaring op. Iets wat nog wordt versterkt door de hinderlijke grote witte lijst om Mondriaan’s Victory Boogie Woogie, naast de ingetogen presentatie van het lijstloze ongetitelde werk van Mark Rothko. Dit rode schilderij was het laatste dat Rothko voltooide voordat hij in 1970 zijn polsen doorsneed.

Het is uniek dat het Gemeentemuseum zo’n grote verzameling van het werk van Mark Rothko naar Europa heeft weten te halen. Door de prachtige presentatie wordt de bezoeker in de ideale omstandigheden gebracht om Rothko te ervaren. The sublieme signatuur van Rothko laat zich het best voelen in de doordeweekse vroege ochtenden als het nog niet zo druk is in het museum. Niets is namelijk zo storend als kletsende medebezoekers die hun lunch aan het nabespreken zijn. Anders had Rothko zijn werken wel in het Seagram building opgehangen!

Mark Rothko
Gemeentemuseum, Den Haag
t/m 1 maart 2014