Canon van de Moderne Kunst: Dali

Canon van de Moderne Kunst – Venster 30
In de Canon van Moderne Kunst geeft Vensters een overzicht van de 50 moderne kunstwerken die iedereen zou moeten kennen. 50 schilderijen, beelden, foto’s, objecten van 50 verschillende artiesten die je nooit meer mag vergeten. Vandaag venster 30: the Persistance of Memory van Salvador Dali.

De volharding van de herinnering is en sleutelwerk in de moderne kunst en waarschijnlijk het meest bekende werk van het surrealisme. De smeltende klokken zijn een icoon geworden voor het werk van Dali.

Er is sinds de eerste tentoonstelling van dit werk veel gediscussieerd over de betekenis van de smeltende klokken. Dali heeft hier zelf nooit een serieus antwoord op willen geven, buiten een verwijzing naar een visioen over smeltende Camembert. Misschien wel de meest genoemde theorie is dat de klokken refereren naar Einstein’s relativiteitstheorie die in de jaren 30 veel opzien baarde. In dat geval zijn tijd en plaats relatief, uitgebeeld door de smeltende klokken. Juist door deze in een bestaand landschap te plaatsen (Cap de Creus in Catalonie), krijgt het iets surreels.

Tegelijkertijd hebben veel critici gewezen op het slapende gezicht op de voorgrond, een soort van zelfprotret van Dali en profil. Het dominante gesloten oog met de grote wimpers zou erop kunnen wijzen dat het personage droomt. We kijken dan naar een droom waar tijd onbelangrijk is, de insecten op de klok zijn een symbool voor de vergankelijkheid.

Beide theorieen houden geen rekening met de titel van het werk ‘de Volharding van de Herrinering’. Als je dit als uitgangspunt neemt, zouden te smeltende klokken kunnen uitbeelden dat in herinneringen tijd en plaats vaak vervormen. Herrineringen worden door de tijd in je hoofd aangepast en verliezen de realiteit. Surrealisme ten top. Uiteindelijk zou Dali later in zijn carriere nog vaak naar het beeld van de smeltende klokken verwijzen. Hij maakte verschillende beelden van de klokken, een aantal hiervan zijn nu te zien in Parijs. Ook maakte hij in 1954 een nieuw schilderij waarop het bekende schilderij degenereert. Alle onderdelen zijn herkenbaar maar de hele achtergrond valt in blokjes uit een. Opnieuw zijn er vele verklaring mogelijk, maar het blijft interessant te denken dat er blijkbaar een onderlaag verscholen ligt onder de herinnering.

Salvador Dali werd in 1904 geboren in Figueres en werd vernoemd naar zijn overleden broer en zijn vader die notaris en advocaat was. Hij interesseerde zich al vroeg voor tekenen en maakte in zijn jeugd met name krijttekeningen. Dali ging tekenlessen volgen en ontmoette op zijn 12e Ramon Pichot, een lokale schilder die in Parijs was geweest en dus het modernisme kende. Op 15 jarige leeftijd had Dali al zijn eerste tentoonstelling in het plaatselijke theater van Figures. Toen hij 18 was, verhuisde Dali naar Madrid waar hij ging studeren aan de San Fernando kunstacademie. Zijn stijl werd in deze jaren erg beinvloed door het kubisme. Na twee jaar studeren werd hij van de kunstacademie verwijderd ‘omdat hij onrust veroorzaakte’. Hierop vertrek hij in 1926 naar Parijs waar hij onder meer Pablo Picasso ontmoette. Beïnvloed door Pablo Picasso en Joan Miro ging Dali zijn eigen stijl ontwikkelen. Hierbij probeerde hij het modernisme te combineren met hele realistische schilderijen van zijn Spaanse voorlopers zoals Velazquez, Goya en Zurbaran. Het resulteerde uiteindelijk in het surrealisme.

1929 was een belangrijk jaar in het leven en de carrière van Salvador Dali. Hij sloot zich nu officieel aan bij de groep surrealisten in de Montparnasse buurt van Parijs. Maar hij ontmoette ook Gala, zijn levenslange muze. Ze zouden trouwen in het geheim in 1934. In de jaren erna zou Dali steeds meer gaan experimenten met nieuwe technieken en kunstvormen. Zo ging hij ook beeldhouwen, objecten maken en begon hij zelfs aan film. Tijdens de oorlogsjaren verhuisde Dali met Gala naar de Verenigde Staten waar ze 8 jaar woonden. Vanaf 1960 begon hij aan het omvangrijke project van een theater museum waarin hij zijn werk wilde exposeren in zijn geboorteplaats Figueres. Het opende veertien jaar later in 1974 en zou ook zijn laatste rustplaats worden. Vanaf 1980 ging Dali’s gezondheid enorm achteruit, volgens sommige verhalen na een medicijnencocktail die hij van Gala kreeg. Hij was vanaf dat moment geestelijk niet meer in staat te werken. Gala overleed in 1982 en dat haalde het laatste beetje levenslust bij Dali weg. Hij ondernam meerdere mislukte zelfmoordpogingen en zou uiteindelijk in 1989 aan hartfalen en werd begreven in de crypte van zijn theater museum in Figueres.

In Nederland is verschillend werk van Dali te zien in het museum Boijmans van Beuningen. Musea gewijd aan het werk van Dali zijn te vinden in Figueres (Spanje), Parijs (Frankrijk) en Sint Petersburg (VS). Bovenstaand schilderij is te zien in het Museum of Modern Art in New York.