Het Gelijk van de Erven Katz

Morgenavond gaan in New York drie werken onder de hamer die ooit in het bezit waren van de Joodse kunsthandelaarsfamilie Katz. Drie schilderijen met ieder een eigen geschiedenis, die morgen in totaal 2 tot 3 miljoen euro moeten opbrengen voor veilinghuis Christies. Het verhaal van een van de meest succesvolle vooroorlogse kunsthandelaarsfamilies, roofkunst en juridisch getouwtrek. Het verhaal van de familie Katz.

UPDATE: Uitslag van de Veiling – Ferdinand Bol niet verkocht

In 1887 opende David Katz een winkel in ‘meubilaire goederen’ in Dieren, een winkel die zou uitgroeien tot een van de meest belangrijke kunst- en antiekhandels van Nederland. Ook de zonen van David, Benjamin en Nathan Katz gingen in het bedrijf. Zij zorgden ervoor dat de winkel zich ook steeds meer ging toeleggen op schilderijen en dat er ook vestigingen werden geopend in Den Haag en Zwitserland. In de Tweede Wereldoorlog handelde de Joodse familie Katz veel met de nazi koper Hans Posse, die belast was met de inrichting van het Hitler museum in Linz, Oostenrijk. Veel van deze verkopen waren onder dwang en het is bekend dat de verkoop van een serie schilderijen uiteindelijk ook gezorgd heeft voor een uitreisvisum voor de familie Katz naar het neutrale Zwitserland in 1941. Daar ontkwamen ze aan de Joden vervolging en konden ze hun kunsthandel voorzetten.

De geschiedenis van de familie Katz loopt morgenavond als een rode draad door de veiling van Oude Meesters bij Christies in New York. Drie werken die ooit bezit van Katz zijn geweest, komen er onder de hamer. Van netjes verhandelde kunst tot nazi roofkunst, beide komen aan bod. Het stuk waar vanuit Nederland het meest naar zal worden gekeken is een portret van Ferdinand Bol, dat pas zeer recent werd teruggeven aan de erven van de familie Katz en ruim 1,5 miljoen moet opleveren.

Jan Steen
Dit kleine werkje van Jan Steen waarop het interieur van een 17e eeuwse keuken is te zien met een vrouw en een kleine jongen die bidden voor de maaltijd, is morgenavond Lot 51. In de deuropening zien we een man – mogelijk de vader van de jongen – die niet meedoet aan het gebed. De deuropening staat symbool voor de buitenwereld en de keus die de jongen te wachten staat, de kerk of de wereld.

Dit werk kwam in 1938 in het bezit van de David Katz en zijn kunsthandel in dieren. Het werk werd nog voor de oorlog verkocht aan een verzamelaar in Almelo en wisselde sindsdien nog 5 keer van eigenaar om uiteindelijk in 1999 bij een Amerikaanse verzamelaar te eindigen. Geschat wordt dat u voor 400.000 tot 600.000 dollar morgen eigenaar kan zijn van dit werkje!

Pieter Claesz

Dit fraaie stilleven uit 1646, Lot 8, toont onder meer een brood, ham, een beeldje, boeken, mes en een schaal aardbeien. Het werk was eigendom van Alfred Cohen, toen het in 1941 onder dwang werd verkocht door de firma Katz aan Hans Posse. Ook dit werk had in Linz in het kunstmuseum van Hitler moeten komen hangen en dus kwam het werk terecht in de zoutmijnen van Altaussee in Oostenrijk. In deze mijnen werden veel geroofde kunstwerken veilig opgeslagen om ze te beschermen tegen bombardementen. Na de oorlog zouden de schilderijen dan in het Hitlermuseum komen te gangen. Toen de geallieerden Altaussee bevrijden, werd de kunst in beslag genomen. Zo kwam dit werk van Pieter Claesz in 1946 weer in Nederland terug. Al in 1947 besloot de Nederlandse overheid dit doek terug te geven aan de familie Cohen, die het werk uiteindelijk in 1978 zouden verkopen aan de huidige eigenaar. Het werk moet morgen 100.000-150.000 dollar opleveren.

Ferdinand Bol
Het derde werk dat morgen onder de hamer gaat en ooit in het bezit van de familie Katz is geweest, is dit portret door Ferdinand Bol. Dit werk hing tot een jaar geleden nog in het museum Gouda en was in de 19e eeuw onderdeel van de befaamde Cook collection als werk van Ferdinand Bol. Nathan en Benjamin Katz kochten dit werk als onderdeel van een veel grotere groep schilderijen in 1940. Via Hans Posse werd het werk in 1941 aangekocht voor de collectie van het Hitlermuseum in Linz. Het werd in deze verzameling opgenomen als zijnde een doek van Rembrandt van Rijn. Ferdinand Bol is natuurlijk wel een leerling van Rembrandt geweest, maar dit portret stamt uit 1642 en Bol had een jaar eerder het atelier van Rembrandt verlaten. Posse heeft het dus foutief aan Rembrandt toegeschreven. Na de Tweede Wereldoorlog is het werk weer naar Nederland teruggekomen en is het in bruikleen gegeven aan het museum Gouda. Hier heeft het werk tot begin vorig jaar gehangen. In 2007 hebben de erven van de familie Katz een claim ingediend op dit werk en 188 andere schilderijen. Deze claim hing als een donkere wolk boven veel Nederlandse musea omdat bij toekenning talloze topstukken uit de collecties zouden verdwijnen. Uiteindelijk vond een adviescommissie van het ministerie van Cultuur de claim ongegrond omdat niet kon worden aangetoond dat de schilderijen onder dwang verkocht waren aan de Duitsers. Van één werd wel bewezen dat dit het geval was en dat is dit schilderij van Ferdinand Bol. Daarom werd het doek teruggegeven aan de familie Katz en deze brengen het nu onder de hamer bij Christies. De schatting is dat het werk 1,5-2,5 miljoen dollar zal opleveren.

Zo zal de familie Katz na ruim 70 jaar alsnog de beloning ontvangen waar ze recht op hebben. //Vensters houdt u op de hoogte van de uitkomst van de veiling later deze week!