In de winterse kou van Moskou klinken de klanken van een dwarsfluit uit het statige pand van Ivan Morozov aan de Pretchistenka straat. Rijke cultuurliefhebbers en vrienden van Morozov hebben zich verzameld in zijn muziekzaal. Het is alsof je een museum binnenstapt, zo rijk is de zaal gedecoreerd. Nergens in Moskou is zoveel van de nieuwe wilde Franse kunst te zien als hier. Tussen de neoclassicistische zuilen hangen moderne spannende werken van Maurice Denis over de liefde van Cupido en Psyche. De bezoekers horen de tonen van Debussy, vooruitstrevende tonen over de liefde van Pan en Syrinx. Het is net een mythe, het is Moskou winter 1910….
Deze winter, 2014, is het mogelijk om de muzieksalon van Morozov te bezoeken in Amsterdam. Morozov liet zijn muzieksalon decoreren door Maurice Denis, die een cyclus van 6 werken maakten over de mythe van Psyche en Cupido. De Amsterdamse hermitage heeft de zaal nagebouwd in het museum en presenteert de werken van Maurice Denis onder begeleiding van klassieke muziek. Ondanks dat het onbekend is welke werken daadwerkelijk zijn uitgevoerd in de muzieksalon, is er gekozen voor muziek die aansluit bij de werken zoals onder meer ‘Syrinx’ van Claude Debussy.
Morozov was een van de rijkste industrielen van Rusland en had een prachtige kunstcollectie van Russische en Franse meesters waaronder 18 werken van Cezanne, tientallen Nabis werken en werk van onder meer Monet en Matisse. Ondertussen ruim 100 jaar later, weten we hoe het is afgelopen met de muziekzaal van Morozov. Er brak een revolutie uit in Rusland waarin het communisme aan de macht kwam. Lenin zou in 1918 de collectie van Morozov nationaliseren en Morozov zelf zou naar het buitenland vluchten. Na verblijven in Londen en Parijs, zou Ivan Morozov uiteindelijk in 1922 overlijden in Karlsbad waar hij naar toe was gegaan omdat zijn gezondheid achteruit ging. De collectie van Morozov verdween ondertussen in de depots, omdat de moderne Franse kunst niet in de smaak viel bij de communistische machtshebbers. Pas in de jaren 50 werden de werken langzaam weer getoond en was de collectie verdeeld over het Poesjkin museum in Moskou en de Hermitage in Sint Petersburg.
De werken die nu te zien zijn in de tentoonstelling over de Nabis in de Hermitage Amsterdam komen grotendeels uit de Morozov collectie. Nabis, hebreeuws voor profeten, zijn post-impressionistische kunstenaars die vrij vlakke composities en grote kleurvlakken gebruiken aan het eind van de 19e eeuw. In tegenstelling tot de impressionisten, zijn de onderwerpen van hun schilderijen meestal niet de natuur, maar voornamelijk mythologisch of symbolistisch. In de hermitage worden de belangrijkste Nabis kunstenaars getoond, ieder krijgt een eigen zaal. Daarnaast zijn er werken van tijdgenoten en inspiratiebronnen te zien zoals Paul Gauguin, Pierre Puvis de Chavannes en verscheidene Franse symbolisten.
Typerend is dat de Hermitage het nodig heeft gevonden om Paul Gauguin op het affiche te zetten waarmee ze adverteren, blijkbaar waren de Nabis kunstenaars niet genoeg om bezoekers te trekken. De Nabis kunstenaars zijn vrij onbekend in Nederland. Ze worden weinig geëxposeerd en ook internationaal worden ze lang niet zoveel gewaardeerd als andere post-impressionisten zoals Vincent van Gogh, Paul Gauguin en Paul Cézanne. Waarom is dit zo? Neem nou het doek waarop Psyche ontdekt dat Cupido naast haar slaapt uit de muzieksalon van Morozov. De kleurvlakken zijn hier vrij groot, waardoor het doek ‘platter’ is, minder diepte krijgt, dan bijvoorbeeld de meer pointillistische stijl van Vincent van Gogh of Paul Signac. Ook het kleurenpalet is somberder dan de heldere kleuren van bijvoorbeeld Paul Cézanne of Georges Seurat. Is het daarom minder toegankelijk voor het grote publiek?
In de mythe wordt Cupido verliefd op Psyche, een prachtige vrouw die mooier is dan Venus. Als het orakel van Apollo zegt dat ze voorbestemd is voor een onsterfelijke minnaar, een monster, maakt Psyche zich klaar voor vertrekt. Ze wordt opgetild door de Westenwind (Favonius) en komt terecht in een paradijselijk kasteel vol luxe. Hier slaapt ze iedere nacht naast haar man, die ze nog nooit gezien heeft. Iedere ochtend als ze wakker wordt, is hij al opgestaan en verdwenen. Opgejut door haar zussen, neemt ze op een nacht een kaars mee naar de slaapkamer en ziet dat haar man geen monster is, maar de mooiste der goden, Cupido!
Met de Nabis kunstenaars is het net zo als met Cupido, ze zijn voor het grote publiek te lang in het donker gehouden. De Nabis werken zijn geen monsters, maar in het juiste licht blijken de kleurvlakken van de Nabis kunstenaars een bijna grafische kwaliteit te bezitten. Nabis kunstenaars hebben een ongekend gevoel voor compositie. Samen met een paar onbekende parels uit het symbolisme (Gaston La Touche, Eugene Carrière) vormen de Nabis werken in de Hermitage een prettige kennismaking met twee onderbelichte stromingen aan het eind van de 19e eeuw. Verwacht in de hermitage geen overzichtstentoonstelling van Nabis kunst, maar een rijke afwisseling van werken die de bezoeker laten proeven van de Nabis kwaliteiten. Met in iedere zaal bovendien prettige achtergrond muziek van rond 1900. Het voelt alsof je stiekem mag rondkijken in het huis van Morozov en in iedere kamer van zijn huis de muzieksalon hoort op de achtergrond. Moskou 1910 voor eventjes in Amsterdam!
Gauguin, Bonnard, Denis
Hermitage Amsterdam
t/m 28 februari 2014
