Christenen worden niet besneden. Toch zien we in schilderijen over het leven van Jezus soms afbeeldingen van zijn besnijdenis. Aan de hand van Andrea Mantegna’s schilderij van de besnijdenis van Jezus onderzoeken we de symboliek van dit Joodse gebruik binnen het christendom.
Jezus was een Jood, als kind van Joodse ouders. Pas na zijn dood ontstond het christendom en werd hij vereerd als zoon van God. Acht dagen na zijn geboorte werd Jezus daarom volgens de Joodse traditie besneden. De Bijbelse referentie naar deze gebeurtenis is extreem kort; slechts één zin in het evangelie van Lucas. Toch hebben verschillende kunstenaars werken aan de besnijdenis gewijd. Andrea Mantegna schilderde de besnijdenis van Jezus rond 1460.
Besnijdenis van Jezus
In het schilderij van Mantegna staat de priester in het midden afgebeeld met het mes in zijn handen. De compositie is symmetrisch, volgens de Renaissance idealen. Links staat Jozef naast een hulpje van de priester, die een schaaltje met instrumenten vasthoudt. Grappig detail in dit werk is dat Jozef naar zijn eigen penis lijkt te grijpen, alsof hij meevoelt met wat Jezus staat te wachten.
Aan de rechterkant van het schilderij is Anna (Maria’s moeder) afgebeeld. Naast haar staan waarschijnlijk Elisabeth en Johannes de Doper. De liefde en zorg tussen moeder en kind is een belangrijk thema in het werk. Jezus lijkt bescherming te zoeken bij zijn moeder door haar vast te grijpen en zijn gezicht richting het hare te draaien. Het gezicht van Johannes de Doper wordt afgewend van het tafereel door zijn moeder.
Symboliek
De besnijdenis van Jezus vond volgens het evangelie van Lucas 8 dagen na zijn geboorte plaats en daarom vieren de Oosters-orthodoxe kerken deze gebeurtenis op 1 januari. In de Rooms Katholieke kalender wordt de besnijdenis herdacht op 3 januari. Het zou geschiedkundig logisch zijn dat de gebeurtenis zich heeft afgespeeld in de stal of grot waar Jezus geboren is, toch beeldt Mantegna de scene af in een tempel. De besnijdenis is een Joodse traditie die in het hedendaagse christendom is vervangen door de doop. Het kannetje op de achtergrond lijkt een verwijzing naar de doop te zijn.
Ook zien we Jozef een mandje vasthouden met daarin twee duiven, die zullen dienen als offer voor god. Volgens het oude testament dienen er bij de geboorte van een kind twee vogels te worden geofferd in de tempel. Meestal gebeurde dit overigens pas na 33 dagen als de moeder weer ‘puur’ was. Acht dagen na de geboorte lijkt wat vroeg, toch heeft Mantegna ervoor gekozen de vogels weer te geven.
Reliëfs
Bovenin het werk zijn nog twee Bijbelse verwijzingen opgenomen. Het wegsnijden van de de voorhuid werd gezien als een purificatie, het weghalen van een beetje zonde. De besnijdenis van Jezus is, evenals zijn doop, niet nodig om hem te reinigen van zonde. Jezus had immers geen erfzonde. Zijn besnijdenis was dan ook meer een teken van zijn band met God.
In de reliëfs staan verhalen uit het Oude Testament afgebeeld, waarin de verbintenis met God ook centraal staan. Rechtsboven staat Mozes weergegeven met de tafelen waarop de 10 geboden staan. Linksboven zien we Abraham die Isaak wil offeren voor god. De verhalen zijn voorbeelden van gehoorzaamheid aan God.
Volg de Kunstbijbel!
Kerkelijk jaar: Geboorte van Jezus (25 december) – de Kindermoord in Bethlehem (28 december) – de Besnijdenis van Jezus (3 januari) – Driekoningen (6 januari) – de Doop van Jezus (zondag na Drie Koningen) – het Huwelijk te Kana (tweede zondag na Drie Koningen) – de Presentatie in de Tempel (2 februari) – de Vlucht naar Egypte (17 februari) – Wonderen van Jezus – Annunciatie (8 april) – Heilige Drie Eenheid (26 mei) – de Visitatie (31 mei) – Heilig Hart (7 juni) – Geboorte van Jezus de Doper (24 juni) – Herrijzenis van Lazarus (29 juli) – de Transfiguratie (6 augustus) – Maria-Hemelvaart (15 augustus) – Kroning van Maria (22 augustus) – Onthoofding van Johannes de Doper (29 augustus) – Geboorte van Maria (8 september) – Heilig Kruis (14 september) – Allerheiligen (1 november) – Allerzielen (2 november) – Presentatie van Maria in de Tempel (21 november) – Christus Koning (24 november) – Onbevlekte Ontvangenis (8 december)
Paascyclus: Palmpasen – de Tempelreiniging – het Laatste Avondmaal – Jezus op de Olijfberg – de Kruisweg – de Kruisiging – de Kruisafname – de Wederopstanding – Noli me tangere – de Ongelovige Thomas – Hemelvaart – Pinksteren
