Besnijdenis van Jezus – Lucas 2:21

Acht dagen na de geboorte van Jezus werd hij volgens de Joodse traditie besneden. De Bijbelse referentie naar deze gebeurtenis is extreem kort; slechts één zin in het evangelie van Lucas. Toch hebben verschillende kunstenaars werken aan de besnijdenis gewijd. Sommige artiesten plaatsen de scene in een tempel, anderen in een kerk en sommigen zelfs gewoon in de grot waar Jezus geboren werd. Vandaag aandacht voor de versie van Andrea Mantegna, de besnijdenis van Jezus in de tempel.

De besnijdenis van Jezus vond volgens het evangelie van Lucas 8 dagen na zijn geboorte plaats en daarom vieren de Oosters-orthodoxe kerken deze gebeurtenis op 1 januari. In de Rooms Katholieke kalender wordt de besnijdenis herdacht op 3 januari. Het zou geschiedkundig logisch zijn dat de gebeurtenis zich heeft afgespeeld in de stal of grot waar Jezus geboren is, toch beelden de meeste kunstenaars de scene af in een tempel. In het werk van Andrea Mantegna zien we centraal de hoge priester die de besnijdenis uit gaat voeren met rechts naast hem Maria met Jezus.

De andere aanwezigen bij de gebeurtenis zijn links van de priester Jozef en een hulpje die de instrumenten van de priester vasthoudt. Aan de rechterkant van het schilderij zijn Anna (Maria’s moeder) en een moeder met kind afgebeeld. Deze moeder en kind zijn mogelijk Elisabeth en Johannes de Doper. Bijzonder is hoe Mantegna de moeder-kind verhoudingen heeft afgebeeld op dit doek. Jezus lijkt bescherming te zoeken bij zijn moeder door haar vast te grijpen en zijn gezicht richting het hare te draaien. Het gezicht van Johannes de Doper wordt afgewend van het tafereel door zijn moeder. De liefde en zorg tussen moeder en kind is dan ook een belangrijk thema binnen dit werk.

Bijbelse verwijzingen
De besnijdenis is een Joodse traditie die in het hedendaagse christendom is vervangen door de doop. Het kannetje op de achtergrond lijkt hiernaar een verwijzing te zijn. Ook zien we Jozef een mandje vasthouden met daarin twee duiven, die zullen dienen als offer voor god. Volgens het oude testament dienen er bij de geboorte van een kind twee vogels te worden geofferd in de tempel. Meestal gebeurde dit overigens pas na 33 dagen als de moeder weer ‘puur’ was. Acht dagen na de geboorte lijkt wat vroeg, toch heeft Mantegna ervoor gekozen de vogels weer te geven. Het werk wordt dan ook weleens de presentatie van Jezus in de Tempel genoemd, een gebeurtenis die het christendom herdenkt op 2 februari. Grappig detail in dit werk is dat Jozef naar zijn eigen penis lijkt te grijpen, alsof hij meevoelt met wat Jezus staat te wachten.

Bovenin het werk zijn nog twee Bijbelse verwijzingen opgenomen door in twee reliëfs afbeeldingen van scenes uit het Oude Testament te tonen. Het wegsnijden van de de voorhuid werd gezien als een purificatie, het weghalen van een beetje zonde. De besnijdenis van Jezus is, evenals zijn doop, niet nodig om hem te reinigen van zonde. Jezus had immers geen zonde. Zijn besnijdenis was dan ook meer een teken van gehoorzamen aan de wetten van God. Vandaar dat rechtsboven Mozes is weergegeven met de tafelen waarop de 10 geboden staan. Linksboven zien we Abraham die Isaak wil offeren voor god, een van de verhalen uit het Oude Testament waarin het tot in het extreme aan God werd gehoorzaamd. Tegenwoordig wordt de doop nog steeds op deze manier uitgelegd. Het doopwater kan de zonden niet wegwassen, wel is het bevestiging van de verbintenis met God en een teken van gehoorzaamheid.

De besnijdenis van Jezus door Andrea Mantegna is te zien in het Uffizi museum in Florence.