Het Indrukwekkende Rijksmuseum

Zelden is een renovatie of nieuwbouw van een museum zo goed ontvangen als die van het Rijksmuseum. Architecten Cruz en Ortiz hebben het 19e eeuwse gebouw in originele staat hersteld en tegelijkertijd slimme nieuwbouw neergezet. De nieuwe ingang die gecreëerd is in de binnenhoven is stijlvol, ruim en niet opzichtig waardoor het op harmonieuze wijze samengaat met de oudbouw.

Om de koe maar meteen bij de hoorns te vatten, wat mij betreft is het behoud van de fietstunnel -het heikele punt van de verbouwing- een gigantisch succes. Ga eens zitten in het museumrestaurant voor een kopje koffie en geniet van de fietsers die dwars door het gebouw lijken te fietsen. Door de enorme ramen in de tunnel, heb je vanuit het museum een fantastisch uitzicht op de fietsers en de langslopende toeristen. Het is een esthetisch hoogtepunt. Bovendien toont het onze poldertraditie en is daarmee het eerste punt waarin kunst en geschiedenis samenkomen binnen het Rijksmuseum.

Juist dat is de nieuwe opzet van het Rijksmuseum. Geschiedkundige voorwerpen zijn niet langer ondergebracht in een aparte afdeling, maar worden kris-kras tussen de schilderijen en beelden gepresenteerd. Loop de 17e eeuw binnen en je wordt onder schot genomen door een gigantische kanon, terwijl om je heen de meesters van de Nederlandse Gouden Eeuw hangen. In de huidige opstelling lijkt het onwaarschijnlijk dat beide ooit gescheiden waren. De collectie van het Rijksmuseum is immers sterk verankerd in de vaderlandse geschiedenis.

Het is bijzonder om te zien hoe deze combinatie de kunst beïnvloedt. Schilderijen van middelmatige makelarij groeien uit tot topstukken vanwege het onderwerp dat ze afbeelden. Terwijl topstukken van meesters als Goya, Tintoretto, Monet en Van Gogh onbeduidend worden vanwege hun geringe waarde in de Nederlandse historie. De opzet maakt de collectie als geheel sterker en maakt het moeilijker om de individuele werken daarbinnen uitzonderlijke waarde toe te kennen.

Eregalerij
De absolute topstukken van de collectie zijn daarom ondergebracht in de zogenaamde eregalerij. In deze ruimte komt het 19e eeuwse ontwerp van architect Pierre Cuypers optimaal tot zijn recht. Via een voorportaal van muurschilderingen met gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis, kom je in de kathedraal van de Nederlandse schilderkunst waarbinnen Rembrandts Nachtwacht het altaarstuk vormt. Noem alle iconische schilderijen van Europa, van de Mona Lisa in het Louvre tot Picasso’s Guernica in het Reine Sofia, geen enkele presentatie aan kan tippen aan de Nachtwacht. Van de achtergrondkleur op de muur, tot de indeling van het gehele museum, iedere keuze is in dienst van dit schilderij gesteld.

Heel geraffineerd en vrijwel onopvallend is de eregalerij enige ruimte binnen het museum waar geschiedenis echt losgekoppeld is van de kunst. Juist door hier de kunst centraal te laten staan, hebben de conservatoren een mooie balans gevonden tussen kunst en geschiedenis.

Een van de weinige kritiekpunten op de nieuwe opstelling is dat er soms nogal overvloedig is ingericht. Teveel voorwerpen zijn in te kleine ruimtes gepropt. Met name in de 17e eeuw hadden de conservatoren er beter aan gedaan om hier en daar een aantal vitrines weg te laten. Het had de presentatie nog veel sterker gemaakt. Een goed voorbeeld hiervan is de ruimte naast de Eregalerij waarin een groot scheepsmodel wordt getoond. Als hier de vitrines ervoor waren weggelaten, was het schip veel grootser en krachtiger overgekomen.

Sinds de heropening is voor het eerst ook de 20e eeuw vertegenwoordigd in het Rijksmuseum, die wordt gepresenteerd in de twee torens van het gebouw. De toegang tot de 3e verdieping is een beetje verstopt aan de randen van het voorportaal van de eregalerij en zijn daarom misschien lastig te vinden. Eenmaal boven, blijken de zalen erg klein en slecht georganiseerd. Waar in de andere afdelingen kunst en voorwerpen een eenheid vormden, lijkt de 20e eeuw een allegaartje. Juist in de tweede helft van de 20e eeuw is er veel maatschappelijk geëngageerde kunst gemaakt, die prima gecombineerd zou kunnen worden met historische voorwerpen. Gerichte aankopen en verbeterde presentatie kunnen de komende jaren deze afdeling beter maken.

Aziatisch Paviljoen
Een andere nieuwe toevoeging is het Aziatisch paviljoen, een van de nieuwe gebouwen van architecten Cruz en Ortiz. Hier is de presentatie veel gebalanceerder en waardoor individuele voorwerpen uitgroeien tot ware blikvangers. Daarmee is deze kleine oase van oriëntalisme is een ware parel binnen het nieuwe Rijksmuseum. De inrichting van dit gebouw zou als voorbeeld moeten dienen voor veel conservatoren. Voor ieder individueel beeld is voorzichtig gezocht naar de optimale presentatie, waardoor ieder object ruimte krijgt. Ook het van de muur plaatsen van veel beelden zodat alle dimensies van een object bekeken kunnen worden, is vaak perfect toegepast in de zalen. Ondanks de beperkte ruimte in het paviljoen vormen de objecten een eenheid.

Eenheid en balans lijken sleutelwoorden te zijn binnen de opbouw van het nieuwe rijksmuseum. Door de afdelingen in eeuwen te verdelen wordt de tijd genomen om verhalen te vertellen die Nederland gevormd hebben. Een bezoek aan het museum is daarom niet alleen een hernieuwde kennismaking met het gebouw en de beroemde werken van Rembrandt, Vermeer en Hals, maar vooral ook een herbeleving van de geschiedenis van ons land.

Rijksmuseum, Amsterdam
Museumstraat 1
Dagelijks van 9.00 – 17.00 uur