Leonardo vs. Michelangelo en de Zoektocht naar de Verloren Fresco’s

Terwijl iedere ochtend honderden mensen voor de deuren van de National Gallery in Londen liggen om de laatste kaartjes te bemachtigen voor de alom geprezen tentoonstelling met schilderijen van Leonardo da Vinci, wordt in Florence gezocht naar een verloren werk van deze Renaissance meester. In 1504 kregen Leonardo da Vinci en Michelangelo allebei een muur toegewezen in het beroemde Palazzo Vecchio, de twee beroemdheden raakten in een strijd verwikkeld wie de mooiste fresco zou maken. Bij latere verbouwingen van het Florentijnse stadspaleis gingen beide fresco’s verloren. Of toch niet? Een jarenlange speurtocht naar Leonardo’s verloren fresco komt deze week tot een einde…

Florence was op zijn machtigst rond het jaar 1500 en had zich ontworstelt aan de macht van de Medici familie. Florence was een republiek geworden en het stadhuis, het Palazzo Vecchio, was het middelpunt van de macht. De stadsraad bestaande uit 500 leden gaf opdracht tot de bouw van een raadszaal in 1494. Toen deze ‘Zaal van de 500’ was voltooid, wilde een rijke magistraat, Piero Soderini, de zaal tot het pronkstuk van het hele paleis maken. Hij gaf de twee grootste kunstenaars van zijn tijd de opdracht om twee grote overwinningen van de Florentijnse staat op de muren te vereeuwigen. Leonardo da Vinci werd gevraagd om de Slag bij Anghiari te schilderen waarin Florence Milaan versloeg en Michelangelo nam de overwinning op Pisa in slag bij Cascina voor zijn rekening.

Op zich is het al vrij ironisch dat Leonardo de overwinning op Milaan  moest schilderen, aangezien hij bijna zijn hele loopbaan in dienst van het Milanese hof was geweest. Leonardo da Vinci was ondertussen een man op leeftijd en wilde nog een keer laten zien dat hij de beste kunstenaar aller tijden was en de jongere Michelangelo de baas was. Er ontstond een strijd tussen twee generaties binnen dezelfde kamer. Een strijd om eer en eeuwige roem.

Leonardo’s Fresco Technieken
Leonardo da Vinci begon zijn schetsen voor het definitieve kunstwerk te maken in de Santa Maria Novella Kerk. Het werd een heftige strijd waarin mannen op paarden streden om de vlag bij Anghiari. In zijn ‘Levens’ beschreef Vasari het als volgt: “Het is onmogelijk de inventiviteit van Leonardo’s ontwerp voor de uniformen van de soldaten, die hij schetste in al hun verscheidenheid, of de wapenrustingen en helmen in woorden te vatten, om maar niet te beginnen over de ongelooflijke vaardigheid die hij demonstreerde bij de paarden, die Leonardo, beter dan iedere andere meester, schilderde met hun brutaliteit, spieren en sierlijke schoonheid.”

Toen Da Vinci echter naar het Pallazo Vecchio terugkeerde om zijn tekening om te zetten in een grote fresco op de muur, begonnen de problemen. Leonardo had altijd moeite gehad met fresco technieken en wilde daarom een nieuwe techniek uitproberen die hij in de klassieke geschriften van Plinius had gelezen. Deze techniek had echter warmte en droogte nodig om rustig uit te harden. Bij de eerste regenbui kwamen de kleuren allemaal van de muur naar beneden druipen. Om dit te voorkomen werd midden in de zaal een groot vuur gesticht, maar dit verergde alles alleen maar. Bepaalde stukken harden veel te snel, terwijl op anderen de kleuren bleven druipen.

Michelangelo’s Strijd
Michelangelo had ondertussen ook zijn schets voor de fresco van de slag bij Cascina af. Voor hem geen strijdende paarden, maar badende Florentijnen die overvallen worden door de Pisanen. Het was voor Michelangelo de ideale manier om het menselijk lichaam zoals hij dat later bij het Laatste Oordeel in de Sixtijnse kapel nog eens overdeed. Nog voordat Leonardo begon met zijn geklungel, was Michelangelo al begonnen aan zijn fresco in de ‘Zaal van de 500’. Maar al snel werd hij weggeroepen door paus Julius II om in Rome te komen werken. Hij kreeg dus niet de kans om zijn fresco te voltooien.

Ook Leonardo zou zijn werk in 1505 staken, ondanks dat de Florentijnse staat hem al een lieve duit had betaald. De precieze reden van zijn vertrek uit Florence is niet precies duidelijk. Sommige zeggen dat hij in Michelangelo’s werk zijn meerdere had gezien, terwijl anderen de technische problemen met de fresco als reden aandragen. Hoe dan ook in 1506 bleef de stadsraad van 500 zitten met 2 half voltooide fresco’s die ondertussen wel een grote beroemdheid aan het vergaren waren. Verscheidene artiesten hebben de werken gekopieerd.

Verwoesting van de Werken?
In 1555 werd de Zaal van de 500 volledig verbouwd door Giorgio Vasari. Hij ontwierp een nieuwe indeling van de wanden en het plafond en zorgde zelf met zijn leerlingen voor de schilderingen die tot vandaag de dag nog steeds te zien zijn. Van het werk van Leonardo zijn alleen nog kopieën van andere artiesten waaronder Rubens over. Rubens zag het werk nooit zelf, maar kopieerde weer een andere kopie. De oorspronkelijke schets van Michelangelo werd in 1512 door een jaloerse bewonderaar aan stukken gesneden. Nu zijn er alleen nog kleine schetsjes en een kopie van leerlingen Aristotele de Sangallo over.

Toch zijn er altijd vraagtekens over het lot van de fresco’s van Leonardo en Michelangelo blijven bestaan. Het was immers vreemd dat Vasari zelf de fresco van Leonardo zou hebben overschilderd, terwijl hij zo hoog opgaf over het werk. Toen een kunsthistoricus in de jaren 70 ook nog de tekst ‘Zoekt en gij zult vinden’ op de fresco van Vasari tegenkwam, was hij er zeker van dat achter de fresco nog steeds de fresco van Leonardo moet zitten. Om dit te onderzoeken werden de fresco’s van Vasari onder meer met radar en röntgenapparatuur onderzocht om onderliggende lagen zichtbaar te maken. Hierbij bleek dat Vasari helemaal niet op de oorspronkelijk muur heeft geschilderd. Bij de verbouwing in 1555 is er voor de bestaande muur met de fresco’s van Leonardo en Michelangelo een nieuwe muur geplaatst en op deze nieuwe muur heeft Vasari zijn schilderingen gemaakt.

Sindsdien is natuurlijk altijd de vraag gebleven of de fresco van Leonardo nog steeds bestaat op de verborgen muur. Er zijn nu twee minuscule gaatjes in de fresco van Vasari gemaakt. Via een endoscopische camera die gespecialiseerd pigmenten in beeld kan brengen, wordt nu geprobeerd een foto te maken van de fresco van Leonardo. Afgelopen week kwam het bericht dat er inderdaad pigment op de achterste muur was gedetecteerd. De vraag is nu of de dit pigment inderdaad de fresco van Leonardo da Vinci is. Mogelijk komt hier komende week al duidelijkheid over als er een foto wordt gemaakt van de hele muur.

Mocht hier nu inderdaad de oude fresco van Leonardo da Vinci achter tevoorschijn komen, dan begint het debat pas echt. Moet de muur met de fresco van Vasari verplaatst worden om de fresco van Leonardo da Vinci zichtbaar te maken?

Het vervolg op dit bericht:
07/12/2011  Gedachten lezen en ethiek in de zoektocht naar da Vinci
12/03/2012  Eerste sporen da Vinci fresco gevonden!