Giacometti en de kunst van vergelijken

In Volterra, een klein plaatsje in de Italiaanse Bergen van Toscane, is een prachtig museum waarin de kunst van de Etrusken te zien is. Volterra was een belangrijke stad voor dit cultureel ver ontwikkelde volk dat in de eeuwen voor het begin van onze jaartelling in het gebied ten noorden van Rome leefde. Dit kleine museum in Volterra is nu hofleverancier van een tentoonstelling in Parijs waar de kunst van de Etrusken zij-aan-zij staat met de moderne sculpturen van de Italiaanse kunstenaar Alberto Giacometti.

Giacometti was gefascineerd door oude culturen zoals de byzantijnen, de egyptenaren en de etrusken. De expositie in de pinacotheque van Parijs probeert aan te tonen dat hij zich door de Etrusken liet inspireren voor zijn langgerekte dunne beeldhouwwerken.

Hoogtepunt in deze vergelijking is het Etruskische beeld L’Ombre du Soir uit de 3e eeuw voor Christus. Dit bronzen sculptuur toont een langgerekte man en was niet eerder uitgeleend door het Museum voor Etruskische Kunst in Volterra. Het beeld behoort tot de absolute topstukken van de Etruskische kunst en wordt hier zij-aan-zij gepresenteerd met een langgerekt beeld van Giacometti.

Het is de laatste jaren erg in om kunstwerken uit verschillende periodes en stromingen met elkaar te vergelijken. Op het moment van schrijven zijn er in Nederland meerdere van dit soort exposities te zien (Degas-Rembrandt, Rijksmuseum, Dali-Vermeer, Mauritshuis). Het mooie van deze exposities is de nieuwe blik op bekende werken die vergelijkingen kunnen opleveren. Tegelijkertijd bestaat het risico dat de vergelijkingen te ver gezocht zijn en hierdoor kant-noch-wal raken.

Ook bij de expositie van Giacometti en de Etrusken dreigt deze valkuil. Of Giacometti namelijk echt zo geinspireerd was door de Etrusken als de makers van de tentoonstellingen ons proberen te doen geloven, is sterk de vraag. Giacometti heeft Volterra voor zover bekend pas laat in zijn leven bezocht, maar kwam eerder in aanraking met de Etruskische kunst tijdens een grote expositie in het Louvre in 1955. Zijn eerste langgerekte dunne beelden maakte Giacometti echter al in 1947 en bovendien was de beroemde Ombre du Soir helemaal niet op de Louvre expositie aanwezig. Giacometti heeft in zijn geschriften bovendien nooit specifiek geschreven over de Etrusken. Ook tijdens een recente retrospectieve tentoonstelling van Giacometti in het Centre Pompidou (2007) zijn de Etrusken niet genoemd. De meeste getoonde Etruskische kunst in de tentoonstelling heeft bovendien niets te maken met het werk van Giacometti. De talloze grafmonumenten en tombes zijn prachtig, maar niet lang, niet dun en niet van brons.

De overeenkomst tussen L’Ombre du Soir en het werk van Giacometti mag dan fragrant zijn, de expositie is een beetje ver gezocht. Toch is hij inhoudelijk van grote kwaliteit. Topstukken uit de grafkunst en kleine beeldhouwwerken van de Etrusken zijn overgekomen uit Volterra en ook van Giacometti zijn prachtige beeldhouwwerken inclusief zijn wereldberoemde ‘Homme qui marche’ present.

Voor mij persoonlijk – ik kende het kleine museum in Volterra en bezocht recent de Giacometti tentoonstelling in het Centre Pompidou – bood de tentoonstelling weinig nieuws omdat de gemaakte vergelijking in het water viel. Maar mocht dat voor u anders zijn, dan is de kwaliteit van het werk nog altijd een redden om de tentoonstelling te bezoeken.

Tegelijkertijd wordt het langzaam tijd dat musea zich gaan beseffen dat een vergelijking meer is dan alleen het naast elkaar plaatsen van kunst. Voor een goede vergelijking moet een basis bestaan die de vergelijking justificeert. Pas dan komen de kunstwerken goed tot hun recht en kan de vergelijking hun kracht versterken.

Giacometti & de Etrusken
Pinacotheque de Paris – Metro Madeleine
t/m 8 januari 2012