Het kunsthistorische museum in Wenen is een van de beste musea in Europa, maar -ten onrechte- wordt het bijna nooit genoemd in het rijtje van topmusea als het Louvre, Prado, Hermitage en Vaticaanse musea. Toch bezit het een indrukwekkende collectie van schilderijen, beeldhouwwerken en klassieke oudheden. Het was dus lastig om de 10 absolute topstukken een rijtje te zetten! Niettemin vindt u hier 10 werken in willekeurige volgorde.

1. Antonio Canova – Theseus en de Minotaurus
Het eerste kunstwerk dat je ziet als je binnenkomt in het Kunsthistorische museum is dit neoclassicistische beeld gemaakt door de Italiaanse beeldhouwer Antonio Canova. De sculptuur staat in het grootse trappenhuis dat naar de museumzalen op de 1e verdieping leidt en toont de Atheense held Theseus. Theseus was de zoon van de koning van Athena en werd bekend om zijn heldendaden waaronder het doden van de Minotaurus die opgesloten was in een labyrint door Herakles. Het beeld is exemplarisch voor de stijl van Canova die geinspireerd is op de Grieken, maar de grootsheid heeft van de tijdsgeest gepropageerd door Napoleon.

2. Rogier van der Weyden – Kruisiging van Christus
In de top 10 van het Prado is een kruisafneming door Rogier van der Weyden te vinden uit 1435 en het is interessant om dit doek uit 1445 daarmee te vergelijken. Rogier van der Weyden toont hier de kruisiging van Jezus Christus in een landschap waarin op de achtergrond Jeruzalem te zien is. Waar Van der Weyden’s kruisafneming heel benauwend is en zonder echte achtergrond, toont deze kruisiging juist een heel open beeld. Het is geweldig om te zien hoe snel de ontwikkeling van de schilderkunst is in deze periode en de enorme progressie die Van der Weyden heeft gemaakt in 10 jaar. Het doek heeft prachtige gedetailleerde personages en zal een voorbeeld zijn voor alle Vlaamse schilders tot aan Rubens.

3. Johannes Vermeer – de Schilderkunst
Dit doek van Vermeer is misschien wel het meest beroemde werk uit het Kunsthistorisch museum. Vermeer maakte in zijn carriere slechts 34 schilderijen, dus het altijd bijzonder een tegen te komen. Dit doek komt Vermeer’s late periode en toont een typisch Vermeer tafereel van een interieur met 2 personen. Vermeer heeft op het doek zichzelf afgebeeld bezig met een schilderij van de Griekse muze van de Geschiedenis Clio. In de tijd van Vermeer werden historische schilderijen en portretten als de hoogste kunst gezien. Aardig detail is de kaart van Nederland op de achtergrond waar een scheur doorheen loopt, die Nederland in een protestants deel en een katholiek deel verdeeld.

4. Pieter Brueghel de Oudere – de Toren van Babel
Als liefhebber van schilderijen van Pieter Bruegel de oudere moet je absoluut een bezoek brengen aan het Kunsthistorisch museum. Bijna een derde van de 45 bekende schilderijen van Bruegel zijn namelijk in het museum te vinden. Mijn persoonlijke Bruegel favoriet is dit doek van de Toren van Babel, een verhaal dat Bruegel twee keer schilderde (het andere hangt in het Boijmans van Beuningen). De sublieme details en prachtige weergave van de renaissance gedachte van het ideale bouwwerk maken dit werk tot een van de hoogtepunten van het museum.

5. Guido Cagnacci – de Dood van Cleopatra
In deze lijst van 10 is dit schilderij waarschijnlijk het meest onbekende doek voor het grote publiek. Op het doek is de zelfmoord van Cleopatra door een slangenbeet te zien of liever gezegd de ontdekking hiervan door haar bediendes. Het doek is het topstuk van de Italiaanse schilder Cagnacci die actief was in de 17e eeuw. Wat het doek zo bijzonder maakt, is een eerste poging tot realisme in combinatie met een historische invalshoek, een stroming die pas twee eeuwen later echt populair zou worden.

6. Titiaan – Ecce Homo
Werken van Titiaan zijn altijd een feest om te bekijken, maar dit werk in het bijzonder is een geweldig doek. Zelden zie je in 1 schilderij de overgang van Renaissance naar Barok zo mooi uitgebeeld. Op het doek staat de ‘Ecce Homo’ passage uit de bijbel afgebeeld waarin Jezus mens wordt genoemd door Pilatus. De achtergrond van de tempel waar de scene zich afspeeld is een typisch renaissance tafereel, maar de compositie die heel levendig is juist typisch barok. De afbeelding van vele mensen en het spel van kijklijnen onder meer door toevoeging van speren en vlaggen is een fantastisch voorbeeld van barokke schilderkunst en de voorlopersrol die de Venetiaanse schilderkunst en Titiaan in het bijzonder hierin heeft gespeeld.

7. Gregor Erhart – Vanitas
Zelden is het contrast tussen jeugd & ouderdom, schoonheid & lelijkheid zo treffend uitgebeeld als in dit beeld dat rond 1500 gemaakt werd door Gregor Erhart. De houten sculptuur toont drie figuren die met hun rug naar elkaar staan. Allereerst staan er een jong meisje en een jongen op die de schoonheid van de jeugd vertegenwoordigen. Daarnaast een oude dame die wordt getekend door rimpels en een brokkelige huid. Interessant is het om te zien dat beide vrouwen naakt zijn afgebeeld, terwijl de jongen nog een klein broekje draagt. Het beeld is prachtig en confronterend tegelijk en daarom een van de topstukken van de collectie.

8. Diego Velázquez – Infante Margarita
Het kunsthistorisch museum heeft drie portretten van prinses Margarita Teresa, dochter van koning Philip IV van Spanje, gemaakt door Diego Velasquez. De portretten tonen de prinses op 3, 5 en 8-jarige leeftijd en waren een cadeau aan het Oostenrijkse hof. Hierboven staat het doek van de 8-jarige Margarite afgebeeld, dat toont dat Velazquez een geweldige portrettist was. Het doek is -samen met portret van Innocentius X dat in Rome hangt – misschien wel het beste schilderij van Velazques buiten het Prado museum in Madrid.

9. Raffael – Madonna in de Weide
Het was moeilijk om binnen de uitgebreide Italiaanse collectie van het Kunsthistorisch Museum een goede keuze te maken, toch denk ik dat de keus voor dit doek van Raffael een gerechtvaardigde is. Het doek toont Maria met Jezus en Johannes de doper in een typisch Renaissance landschap zoals we dat kennen van Raffael en Leonardo da Vinci. Bijzonder in dit doek is weer de compositie die vol zit met symboliek, zo verwijst het blauw op de jurk van Maria naar de kerk, en het rood naar de dood van Christus. Maria, Jezus en Johannes vormen samen een driehoek die verwijst naar de heilige drie-eenheid en als je de lijnen van hun blikken doortrekt vormt zich een kruis. Als extra verwijzing naar Jezus kruisiging houdt Johannes bovendien al een kruis vast. Het is een van Raffael’s topstukken uit zijn vroege periode.

10. Peter Paul Rubens – de Vier Continenten
Over dit doek van Rubens is veel te doen geweest de laatste tijd. Lang werd namelijk gedacht dat op dit doek de vier klassieke continenten: Europa, Afrika, Amerika en Azie zouden zijn afgebeeld, maar recent werd ontdekt dat het waarschijnlijker was dat de vier oude mannen de vier grote rivieren van de oudheid voorstellen: Nijl, Eufraat, Tigris en Ganges. De vrouwen op de schilderijen zouden dan de bronnen van de rivieren verbeelden. Welke allegorie dan ook waar mag zijn, het is in ieder geval een interessant schilderij met een prachtige compositie en veel aandacht voor symboliek. Bovendien bevat het doek een zwarte dame, iets wat voor die tijd vrij uniek was.

————–

In dit overzicht van tien werken heb ik slechts een klein licht kunnen schijnen om de omvangrijke collectie van het Kunsthistorisch Museum in Wenen. Grote namen als Mantegna, Van Dyck, Rembrandt, Steen, Durer, Cranach, Holbein, Bosch, Van Eyck, Poussin, Corregio, Reni, Caravaggio, Tintoretto en Veronese heb ik niet eens kunnen tonen. Vul dit aan met een bijzondere collectie Griekse, Romeinse en Egyptische kunst en je hebt een goed idee van de veelzijdigheid van de collectie. Juist deze veelzijdigheid maakt het museum eigenlijk beter dan bijvoorbeeld het Prado en het Rijksmuseum. Bij uw volgende bezoek aan Wenen is dit museum dan ook een absolute must.