Vlaamse Renaissance in the National Gallery

Het voorjaar van 2011 lijkt het voorjaar van de Noordelijke Renaissance te worden. De  onbekendere meesters worden onder de aandacht gebracht met tentoonstelling over onder meer Joos van Cleve en Lucas van Leyden die volgende maand van start gaan. Vandaag opent in de National Gallery in Londen een expositie over het werk van de Vlaamse renaissance meester, Jan Gossaert. De man die Italië naar het Noorden bracht.

De laatste grote Jan Gossaert tentoonstelling werd in 1965 georganiseerd door het Museum Boymans van Beuningen en sindsdien raakte Gossaert een beetje in de vergetelheid. Ten onrechte, want zijn werk hangt in de grootste musea ter wereld zoals het Louvre, het Prado, de Hermitage en the National Gallery. Nu is zijn werk opnieuw bekeken en onderzocht voor deze grote tentoonstelling die eerder dit jaar ook al het Metropolitan Museum of Art in New York aandeed.

Jan Gossaert werd waarschijnlijk in 1478 geboren in het plaatsje Maubeuge, dat tegenwoordig in Frankrijk ligt, maar toen nog tot het Vlaamse Graafschap Henegouwen behoorde. Vermoedelijk genoot hij een opleiding in de schilderkunst in Antwerpen, waar hij zich in 1503 liet inschrijven aan het Sint Lucas Gilde als ‘meester’.

Sint Lucas, waarnaar het Gilde vernoemd was, zou twee decennia later het onderwerp zijn van een schilderij dat nu tot de bekendste werken van Gossaerts behoord. Het werk hangt normaal gesproken in het Kunsthistorisch Museum in Wenen, maar is speciaal voor de tentoonstelling naar Londen gehaald.

Sint Lucas schildert de Madonna, zoals het schilderij officieel heet, is een werk waarin de stijl van Gossaert goed te zien is. Het werk is geschilderd op hout, zoals de meeste van Gossaerts schilderijen. Zijn favoriete houtsoort was de Baltische Eik, zo blijkt uit recent onderzoek. Ook is in het werk te zien hoe Gossaert het verhaal plaatst tegen een architectonisch achtergrond, in dit geval een kerkgebouw met een doopvont waarop Mozes staat afgebeeld. Hieruit blijkt de invloed van Rogier van der Weyden, die ook vaak architectuur in zijn werken plaatste.

Gossaert kan dan ook gezien worden als een overgangsfiguur tussen de vroege Vlaamse meesters van Rogier van de Weyden en Jan van Eyck en de later grootmeesters als Peter Paul Rubens en Anthony van Dyck. Gossaerts was een van de eerste Vlaamse kunstschilders die naar Rome reisde om de klassieken te bestuderen en zijn Italiaanse tijdgenoten te bekijken.

Gossaert implementeerde wat hij zag in Italië in zijn eigen werk. Het meest prominent is dit te zien in zijn afbeeldingen van (vrouwelijke) naakten die hij veelvuldig schilderde. Tijdens de tentoonstelling in Londen is er een hele zaal gereserveerd voor de naaktportretten van Gossaert. De vrouwen die schilderde hebben klassiek aandoende vormen en worden geïdealiseerd uitgebeeld zoals dit in de klassieke oudheid gebeurde. Het is een onderwerp en een stijl die in de Noordelijke renaissance alleen bij Durer eerder was gezien, maar ook Durer had Italië bezocht. Met zijn reis zette Gossaert de trend voor vele andere schilders uit het Noorden. In de 16e eeuw werd het normaal om als schilder een reis naar Italië te ondernemen.

In een andere zaal is onder meer Gossaerts schilderij van Adam en Eva te zien dat tot de koninklijke collectie van Engeland behoort. Adam en Eva was een terugkomend thema in Gossaerts werk en in deze zaal zijn meerdere voorbeelden verzameld. Bovendien wordt in dezelfde zaal besteed aan de Gothische architecturale elementen in zijn werk.

Maar de grootste zaal in de tentoonstelling wordt besteed aan de prachtige portretten die Gossaert schilderde tijdens zijn carriere. Hij was namelijk ook een uitmuntend portrettist die mensen tot op detail kon naschilderen. Deze zaal vormt dan ook een groot contrast met zijn naaktportretten.

Jan Gossaert was een getalenteerd schilder die een veelzijdig oeuvre na heeft gelaten bestaande uit portretten, bijbelse taferelen, mythische verhalen en zelfs stillevens. Hij had zo zijn beperkingen, kinderen en cupido’s lijken soms wel monsters, maar binnen zijn tijd behoorde hij tot de betere schilders. The National Gallery heeft alle topwerken uit onder meer Madrid, Berlijn, Chicago, Rotterdam, Washington en Birmingham heeft weten te verzamelen om een goed overzicht te geven van zijn werk. Bovendien worden werken van tijdgenoten van Gossaert als Lucas van Leyden en Albrecht Durer getoond. Dit maakt Gossaert’s Renaissance tot een van de verrassende tentoonstellingen van dit voorjaar.

Jan Gossaert’s Renaissance
23-02-2011 / 30-05-2011
National Gallery, Londen