De Witte Kat van het Expressionisme

“Het grote in de mens is dat hij een brug is en geen doel; wat bemind kan worden in de mens, is dat hij een overgang is en een ondergang.” – Friedrich Nietzsche

In 1905 werd in Dresden ‘die Brücke’  (de Brug) opgericht door een groep architectuurstudenten, die ‘onpure‘ kunst wilden maken. Ze werkten met felle kleuren en grote vlakken om de kunstwereld wakker schudden. Deze groep wordt tegenwoordig gezien als het begin van het Expressionisme.

Aan het begin van de 20^e eeuw stonden er op verschillende plaatsen in Duitsland jonge kunstenaars op die zich afzetten tegen bestaande kunststromingen. Met kleurrijke werken die zo dichtmogelijk bij de emotie stonden, bestormden zij de kunstwereld.

die aristin, ernst ludwig kirchner, 1910, brücke museum berlin

Het bovenstaande schilderij van een van oprichters, Ernst Ludwig Kirchner, is hier een goed voorbeeld van. Het toont een jong meisje dat in zichzelf gekeerd voor zich uit zit te staren. Naast haar ligt een kat te slapen die haar niet eens opmerkt. Hierdoor lijkt ze nog eenzamer. Op de tafel staan flessen, dit insinueert dat ze heeft gedronken. Ook de kleurstelling bevestigt dit vermoeden. Het groen van de achtergrond, maar ook de extra strepen rond haar gezicht en op haar hand.

De toeschouwer voelt zich ongemakkelijk bij dit beeld. Onopgemerkt door zowel het meisje als de kat, moet hij een keuze maken. Loop je zachtjes weg zonder ze te storen? Maar tegelijkertijd ziet de toeschouwer een eenzaam en ongelukkig schepsel, moet ze niet geholpen worden? Juist deze kwesties geven het schilderij zijn emotionele lading.

Ook de in 1911 opgerichte groep die zich der Blaue Reiter noemde, was op zoek naar een emotionele en spirituele lading van de kunst. Dit gezelschap uit München stelde zichzelf echter niet ten doel de kunstwereld wakker te schudden. Hun werken waren veel symbolischer en associatiever van aard. Toch voelde ze wel een verbondenheid met de Brücke-groep, zo blijkt uit een gezamenlijke tentoonstelling in 1912.

Die Weisse Katze, Franz Marc, 1912, Stiftung Moritzburg

Misschien dat Franz Marc, een van de Blaue Reiter mannen, tijdens die expositie geïnspireerd is geraakt om ook een witte kat te schilderen. In hetzelfde jaar schilderde hij namelijk zijn eigen versie van een kat. Franz Marc had altijd een voorliefde gehad voor het afbeelden van dieren, maar probeerde door zijn kleurgebruik een onderliggende laag aan te boren.

In het geval van de witte kat zien we het beest liggen op een geel/rode achtergrond. Volgens Marc’s theorieën stond geel voor het vrouwelijke en rood voor het moederschap. Het wit van de kat kan je dan interpreteren als het ongeschondene, het jonge. Het schilderij is dus een moeder met kind afbeelding, waarbij het kind (de kat) rustig en tevreden op de schoot (de kussens) van de moeder ligt.

Het begon allemaal bij de tekst van Nietzsche en na de Eerste Wereldoorlog zou de waarheid van deze woorden blijken. Sommige kunstenaars zoals Franz Marc waren letterlijk ten onder gegaan in de strijd, terwijl de kunststroming zelf een overgang bleek te zijn. Een overgang naar kubisme en abstractie.