Van Kam tot Kunst – Duchamp’s Dada

Wie denkt aan de kunst van Marcel Duchamp, komt meteen uit bij zijn ‘fountain’ uit 1917. Dit omgekeerd porseleinen urinoir is zijn meest bekende ready made, maar de originele versie is in de loop der tijd verloren gegaan. Er bestaan alleen nog replica’s. Ik kijk vandaag naar een ready made uit 1916 waarvan de originele versie nog wel bestaat. Duchamp’s ‘Peigne’.Het revolutionaire idee om van een industrieel geproduceerd object een kunstwerk te maken heeft de moderne kunst volledig op zijn kop gezet. In totaal heeft Duchamp op deze manier acht voorwerpen genomen die nu tot de ‘pure ready mades’ worden gerekend. Er zijn nogal wel meer ready mades gemaakt, maar dat zijn allemaal bewerkte en aangepaste objecten. Van de acht pure ready mades zijn er maar twee bewaard gebleven. Van de andere zes bestaan alleen replica’s.

‘Peigne’ of ‘Comb’ is de derde pure ready made die Duchamp maakte. Het is een kam die waarschijnlijk bedoeld is geweest voor het kammen van honden. Het ding is voorzien van de tekst ‘3 OU 4 GOUTTES DE HAUTEUR N’ONT RIEN A FAIRE AVEC LA SAUVAGERIE’. Een zin die vertaald zou kunnen worden als ‘3 of 4 druppels van hoogte hebben niets van doen met wreedheid’; Er is veel over gediscussieerd wat Duchamp hiermee bedoeld zou hebben.

Het Franse ‘hauteur’ zou immers ook met ‘arrogantie’ vertaald kunnen worden, waardoor je dus zou krijgen: ‘3 of 4 druppels arrogantie hebben niets van doen met wreedheid’. Er ontstaat dus een spel waarbij de zin op meerdere manieren geïnterpreteerd kan worden. Sommigen zien zelfs een seksuele uitleg waarbij de titel van het werk ‘comb’ naar penis zou verwijzen en de ‘gouttes’ (druppels) uit de zin zouden dan sperma zijn.

belle haleine eau de voilette van marcel duchamp en man ray (links) en cadeau van man ray (rechts)

dada
De ready mades van Duchamp en de kritische vragen die deze oproepen werden omarmd door de Dada beweging. Dada staat bekend als provocerend en maatschappij kritisch. De Dada kunst wordt soms ook wel anti-kunst genoemd omdat alle esthetische wetten genegeerd worden. De werken van Duchamp sluiten hier helemaal bij aan omdat ze de vraag oproepen: ‘Wat is kunst?’.

Duchamp zou aan het begin van de jaren 20 proberen om samen met Man Ray de Dada beweging in New York te starten. Maar al snel concluderen ze dat Amerika nog niet klaar is voor Dada en keren de twee terug naar Parijs.

césar’s compression (links) en kosuth’s one and three chairs (rechts)

invloed
Duchamp en Man Ray hebben veel met elkaar opgetrokken en elkaar enorm geïnspireerd. Zo maakten ze samen in 1921 ‘Belle Haleine Eau de Voilette’ een werk dat niet tot de pure ready mades wordt gerekend omdat Man Ray en Duchamp het etiket hebben vervangen. Het werk werd overigens recent voor 9 miljoen euro verkocht op de veiling van Yves Saint Laurent.

Een ander bekend voorbeeld van de invloed van Duchamp op Man Ray is ‘Cadeau’ een object dat bestaat uit een strijkijzer waarin 14 koperen nagels zijn aangebracht. Maar de echo van het werk van Duchamp klinkt niet alleen door in het werk van zijn vriend. Maar ook bijvoorbeeld in de Amerikaanse pop-art en het Franse nouveau réalisme. Ook deze stromingen haalden objecten uit de maatschappij en verhieven deze tot kunst.

César maakte in 1962 bijvoorbeeld het werk ‘Compression’. Dit is een autowrak dat is samengeperst tot een stuk schroot. Maar de zoektocht naar de esthetische waarde ging nog verder in de Conceptuele Kunst. Zo ontwierp Jospeh Kosuth in 1965 een assemblage dat bestaat uit een stoel, een foto van de stoel en een definitie uit een woordenboek.

De bovengenoemde kunstenaars en kunstwerken zijn enkel voorbeelden van de invloed van Duchamp die immens is geweest. De moderne en hedendaagse kunst zou haast niet voor te stellen zijn zonder de invloed van Duchamp’s ready mades. Het is dan eigenlijk ook zonde dat er in de loop der tijd zoveel originelen verloren zijn gegaan.

De originele versie van Duchamp’s Comb is te zien in het Philadelphia Museum of Art, er bestaan bovendien 8 replica’s uit 1964. Belle Helaine van Duchamp en Man Ray is onderdeel van een privé collectie en het origineel van Man Ray’s Cadeau is verloren gegaan, er bestaan meerdere replica’s onder meer in de Londense Tate Modern en het Parijse Centre Pompidou. Er bestaan meerdere exemplaren César’s compression onder meer in het Centre Pompidou en ook van Kosuth’s One and Three Chairs bestaan meerdere versies. Het afgebeelde exemplaar staat in het Centre Pompidou, maar er staat ook een exemplaar in het Museum of Modern Art in New York.