100 jaar Futurisme: Hond aan de Lijn van Balla

Het is vandaag precies 100 jaar geleden dat in de Franse kant “le Figaro” het futuristisch manifest werd gepubliceerd door Marinetti. Dit artikel was het begin van een kunststroming die kort heeft geduurd maar hevig was. Als voorbeeld van deze voornamelijk Italiaanse beweging, kijk ik naar een schilderij van Giacomo Balla uit 1912, Dinamismo di un cane al guinzaglio.

De beweging van een vrouw, een hondje en de lijn die de beide verbindt is getoond door ze af te beelden op meerdere momenten kort na elkaar. Hierdoor zijn de voeten van de vrouw (minstens) zes keer weergegeven. Het is een techniek die door de futuristen vaker werd gebruikt om een beweging te tonen. Balla heeft op dezelfde manier een keer violist geschilderd.

Bij de voorbereiding van deze doeken is Balla dan ook geïnspireerd door fotografische studies waarbij beweging is vastgelegd. Binnen de futuristische beweging was namelijk ook fotograaf Anton Bragaglia actief die verschillende van dit soort werken heeft gemaakt. Balla moet als één van de leidende figuren binnen het futurisme dan ook bekend zijn geweest met het werk van Bragaglia.

Futurisme
Dynamiek, snelheid, energie en vooruitgang zijn enkele van de kernwoorden van het futuristisch manifest. Het futurisme kan dan ook gezien worden als een reactie op het statische en analytische van het kubisme. Er werd een hele nieuwe dimensie toegevoegd aan de schilderkunst, namelijk de tijd. Futuristen beelden vaak een beweging uit in hun werk.

De futuristen verheerlijken de technische vooruitgang en proberen in hun werk de schoonheid van de moderne wereld te tonen. Dat de technische vooruitgang ook een keerzijde had, bleek in de eerste wereld oorlog waarin technische middelen werden ingezet. Toen de oorlog eindigde in 1918 was het einde van de futuristen dan ook een feit. Al zijn er na 1918 nog wel enkele kunstenaars geweest die aan de futuristische idealen hebben vastgehouden.

In 1912 toen Balla zijn hond aan de lijn schilderde zat het futurisme echter nog in de beginfase. Het is een van de eerste werken die de dynamiek en snelheid van het futurisme toont. Minder opvallend is echter dat hij ook met de keuze van het onderwerp de vooruitgang probeert weer te geven. Honden als gezelschapsdier waren tot de 20e eeuw namelijk voorbehouden aan de aristocratie en aan het begin van de 20e eeuw begonnen huisdieren ook voor de burgerij bereikbaar te worden.

Invloed
De invloed op van het futurisme op andere 20e eeuwse kunststromingen is groot geweest. Als men bijvoorbeeld kijkt naar de invloed van de introductie van de 4e dimensie (tijd/beweging) op de ontwikkeling van de kunst, dan kom je al snel terecht bij de kinetische kunst. Deze stroming onderzocht de beweging in hun kunstwerken.

Zo ontwierp László Moholy-Nagy een zogenaamde Light-Space Modulator. Deze sculptuur bestaat uit lampen en spiegels en toont de beweging van verschillende kleuren licht. Door de constante beweging van het geheel, ontstaat er een interactie tussen het licht en de ruimte. Moholy-Nagy is één van de eerste die echt bewegende werken maakt en daarbij de dynamiek die we kennen van de futuristen een stap verder brengt.

Ook zou ik graag de abstract-expressionist Jackson Pollock willen noemen. In zijn werk toont hij het proces van de schilderkunst. In zijn doeken zie je de dynamiek van de bewegingen de hij heeft gemaakt om tot het doek te komen. Ook hij voegt dus ik deze vierde dimensie toe aan de schilderkunst.

Dinamismo di un cane al guinzaglio is te zien in de Albright-Knox Gallery in Buffalo. De hand van de Violist is onderdeel van een privé collectie in Londen en de foto ‘Change of Position’van Bragaglia is eigendom van het Metropolitan Museum of Art in New York. Een replica van de Light Space Modulator is te zien in het Van Abbe Museum te Eindhoven en Jackson Pollock’s Blue Poles hangt in de National Gallery of Australia in Canberra.