Het Mysterie van Giorgio de Chirico

Dit weekeinde opende in het Parijse Museum voor Moderne kunst een overzichtstentoonstelling van de Grieks-Italiaanse kunstenaar Giorgio de Chirico. De bezoeker gaat op een reis door een carrière die meer dan 60 jaar duurde, maar steeds terugkomt op dezelfde thema’s: eenzaamheid, angst en melancholie.

Van eenzaamheid is in ieder geval geen sprake als ik het museum binnenstap, lange rijen sieren de kassa’s. Gelukkig verspreidt de massa zich vervolgens snel over de zaal zodat er nergens sprake is van storende drukte bij de werken. De tentoonstelling is chronologisch opgebouwd en begint in 1909 met werken, die De Chirico maakte in Milaan vlak na zijn opleiding op kunstacademie van München.

De eerste werken van Giorgio de Chirico lijken in de kunsttraditie van de romantiek, waarin hij de “ware kracht van het Griekse classicisme” zag. Pas nadat hij in 1911 Nietzsche en Schopenhauer las, begint de ontwikkeling van zijn eigen stijl: de metafysische kunst. Daarbij is de Griekse mythologie een favoriet onderwerp van De Chirico. Vaak zien we Griekse beeldhouwwerken terugkeren in zijn werk.

Bovendien heeft Italië altijd een grote invloed gehad op zijn werken. Vooral de Italiaanse pleinen vormen een onuitputtelijke bron van inspiratie. Ze brengen hem terug naar de melancholie van zijn kindertijd en tegelijk vormen ze het perfect toneel voor zijn metafysische kunst. Ieder plein dat hij schilderde werd een mysterie.

Één van zijn eerste metafysische werken is bijvoorbeeld ‘La récompense du devin’ uit 1913 (boven) waarin hij een beeld van Ariadne plaatst op een plein. Volgens de mythe ging Theseus het labyrint in om de minotaurus te verslaan en gaf Ariadne hem een bol touw mee zodat hij de uitgang achteraf weer kon vinden. Theseus zou daarna Ariadne trouwen, maar hij liet haar slapend achter op een strand op weg naar huis. Vervolgens kwam de god Dionysos haar van het strand redden en zou haar zelfs trouwen.

Volgens Nietzsche kan het huwelijk met Dionysos worden uitgelegd als een terugkeer naar het labyrint, waarin achter iedere hoek een mysterie zit. Deze analyse van Nietzsche, is het uitgangspunt van het schilderij van De Chirico. Het beeld uit het schilderij toont Ariadne slapend. Ze is dus verlaten door Theseus en wacht op de komst van Dionysos.

Volgens de symbolische blik van De Chirico geeft Ariadne zich over aan de chaos van het labyrint. Hij beeld dit uit door op subtiele wijze dag en nacht met elkaar te verbinden (mooi detail is de klok). Bovendien is het onduidelijk waar de wind vandaan komt, want de rook van de locomotief wijst naar rechts, terwijl de vlaggen op het gebouw naar links wijzen.

Het is ook onduidelijk of het beeld zich op een echt plein of op een toneelpodium bevindt, aangezien de gebouwen wel gemaakt lijken te zijn van bordkarton. Het perspectief lijkt op het eerste gezicht te kloppen, maar bij nader inzicht is het werk niet volgens het traditionele lijnenperspectief. Ook dit helpt mee aan de mysterie van het werk.

De tentoonstelling gaat na deze beginfase van de metafysische kunst verder met de schilderijen die de Chirico maakte in Ferrara, Parijs, Rome en New York. Iedere tien jaar verandert zijn stijl een beetje, maar steeds blijft hij op zoek naar het mysterie in zijn werken.

In de laatste zalen wordt de chronologische benadering van De Chirico’s werk losgelaten en is zelfs een heuse zelfportretten galerij. De Chirico komt in allerlei gedaanten voorbij en wordt ieder werk een beetje ouder. Het is erg leuk gedaan. Bijzonder is ook de volgende zaal waarin we De Chirico’s kopieën vinden van oude meesters. Zijn hele carrière bleef hij namelijk oude meesters kopiëren om te leren van hun stijl.

Ook de laatste zaal van de tentoonstelling is zeer bijzonder. Enkele van de schilderijen die Chirico in het begin van zijn carrière maakte waren zo belangrijk voor hem dat hij de ontwerpen zijn hele carrière bleef gebruiken. Deze werken zijn hier allemaal bij elkaar gezet. Zo zien we zijn 6 keer zijn ”Place d’Italie”, die op wat details na precies hetzelfde zijn, maar binnen een tijdsbestek van 50 jaar gemaakt.

Ieder werk in de tentoonstelling druipt van de symboliek. Het heeft dan ook aanbeveling om de tijd te nemen voor de tentoonstelling, die overigens zeer compleet is. Alle bekende topstukken van De Chirico zijn aanwezig en de werken komen uit alle windstreken. Deze overzichtstentoonstelling toont een kunstenaar die een geheel eigen stijl ontwikkelde en deze zijn hele leven trouw bleef, ondanks de turbulente ontwikkelingen in de schilderkunst. Het zijn diepzinnige werken die een voorbeeld zijn geweest voor de surrealisten.

De schilderijen zijn nog tot en met 24 mei te zien in het Musée d’Art Moderne de la Ville de Paris, een museum waar de permanente collectie altijd gratis te bezoeken is. Alle afbeeldingen in deze bijdrage zijn overigens te vergroten met een simpele muisklik.

De internetproblemen zijn weer opgelost, dus de komende dagen zal ik mijn best doen weer een beetje bij te werken en bij te lezen. In ieder geval zal ik komende week stil staan bij het 100-jarig bestaan van de futuristen en de verkoop van de collectie van Yves Saint Laurant, hier in Parijs al groots aangekondigd als ‘de verkoop van de eeuw’.