Homage to the Square van Albers (Geometrische Abstractie)

 
‘Homage to the Square’ is een serie die bestaat uit meer dan 1000 werken die door Josef Albers werden gemaakt tussen 1949 en 1976, het jaar dat hij overleed. Albers was een Duitse kunstenaar uit de Bauhausschool. Hier studeerde hij, gaf er later les en ontmoette kunstenaars als Kandinsky en Klee. Zijn Homage to the Square reeks wordt ingedeeld bij de geometrisch abstracte kunst. Dat wil niet veel meer zeggen dan dat het werk abstract is en bestaat uit geometrische vormen.

Ieder werk in de serie is op dezelfde wijze opgebouwd. Meerdere vierkanten (3 of 4) die steeds kleiner worden, zijn in elkaar geplaatst. In ieder werk zijn de verhoudingen hetzelfde. Er worden geen lijnen tussen de vierkanten geplaatst. De randen van de vierkanten zijn zelfs niet helemaal recht maar altijd een beetje ‘trillerig’ zodat er op de randen van de kleuren een speels effect ontstaat en de kleuren als het ware in elkaar over lopen.

Kleurschakering
Volgens eigen zeggen had Albers een hekel aan de cirkel, omdat hij nooit wist of de cirkel stilstond of rondjes draaide. Van een vierkant wist men altijd dat hij op één van zijn vier randen zat. Ondanks deze voorliefde voor het vierkant, is het vooral een middel voor Albers en niet het doel. Albers probeert namelijk niet het vierkant te tonen, maar vooral de interactie tussen de kleuren.

Door de exacte keuzen van naast elkaar geplaatste kleuren lijken bepaalde vierkanten naar voren te komen en andere vierkanten juist op de achtergrond te staan. In het gele werk dat linksboven staat afgebeeld, komt ieder nieuw vierkant uit het vorige vierkant naar voren. Juist door de vierkanten verticaal asymmetrisch op het doek te plaatsen wordt dit effect versterkt.

Cézanne
Waar vaak de kunstenaars van De Stijl worden genoemd als Albers voorbeelden, moet je eigenlijk nog verder terug gaan in de tijd. Albers was namelijk zwaar geïnspireerd door Cézanne, die hij als één van de grootste schilders van alle tijden zag. Cézanne was de eerste die het lijnenperspectief losliet en niet met licht en schaduwen werkte, maar met kleuren diepte maakte.

Als we kijken naar Cézanne’s ‘Maison et ferme du Jas de Bouffan’ (links) uit 1887 zien we twee huizen die niet zijn geschilderd volgens het traditionele lijnenperspectief. Cézanne probeert in dit werk door middel van kleurschakeringen diepte creëren en gebruikt dan ook warme kleuren op de voorgrond en grijzere kleuren op de achtergrond. Albers was hierdoor gefascineerd en onderzocht de verhoudingen tussen kleuren in zijn schilderijen.

In deze zoektocht naar kleur concludeert Albers dat kleuren geen vaste waarden hebben. Ieder persoon ziet kleuren anders en bovendien wordt dit zicht beïnvloed door allerlei andere factoren. Vooral omliggende kleuren hebben een grote invloed op onze perceptie, een mooi voorbeeld dat gebaseerd is op een boek van Albers, is online HIER te bekijken. Je moet op die site proberen twee kleuren die een andere omringende kleur hebben, gelijk te maken. Je zult merken dat dit heel bedrieglijk is.

 

Invloed
Albers’ werk laat zien dat we proberen dieptes te zien in een plat vlak en dat we verhoudingen tussen kleuren waarnemen in plaats van de werkelijke kleur. Deze constateringen hebben geleid tot een hele stroming die probeert onze perceptie te beïnvloeden, de zogenaamde Op Art. In de Op Art staat het misleiden van het menselijk oog centraal.

Het werk van Albers heeft vele kunstenaars uit deze stroming beïnvloed. Een voorbeeld van een werk uit de Op Art dat erg geïnspireerd is op de serie van Albers, is een ongetiteld schilderij uit 1968 van Anuszkiewicz (rechts). In dit doek wordt door middel van kleur en vorm hetzelfde effect gezocht. Ook hier lijken de vierkanten op je af te komen.

Anuszkiewicz wordt gezien als een van de lijdende figuren binnen de Op Art. De invloed van Albers op zijn werk is goed zichtbaar. Het werk van Albers speelt dan ook een centrale rol in de ontwikkeling van de geometrische abstractie na de tweede wereldoorlog.