de Maestà van Martini – Gotiek

Bij het woord Gotiek wordt meestal gedacht aan kerken met prachtige boogconstructies en kleurrijke glas-in-loodramen. Dat er ook een gotische stroming bestaat binnen de schilderkunst wordt vaak vergeten. Vandaag kijk ik naar een Italiaanse voorbeeld van de gotiek, namelijk een fresco van Simone Martini, de Maestà.

de Maesta
De Maesta is een fresco in het Palazzo Publico (stadhuis) van Siena uit 1315 en is ongeveer 10 bij 7,5 meter. Het stadhuis werd gebouwd tussen 1288 en 1310 en daarna werden verschillende kunstenaars gevraagd de zalen met fresco’s te versieren. De Maesta van Martini werd gemaakt in de raadszaal waar het stadsbestuur (de raad van negen) vergaderde. Door deze prominente plaats in het stadhuis werd getoond dat Maria via de raad van negen de stad regeerde.

Maria neemt op de fresco dan ook de meest prominente plaats in. Uiterst links van haar vinden we op de hoek Paulus die de overkapping vasthoudt en naast hem (vlnr) aartsengel Gabriël, Maria Magdelena, Johannes de evangelist en St. Catherina van Alexandrië. Rechts van Maria treffen we achtereenvolgens Barbara, Johannes de Doper, Agnes, aartsengel Michaël en Petrus.

Geknield vinden we de patroonheiligen van Siena: Ansano, Savino, Crescenzio and Vittore en twee engeltjes die Maria bloemen offeren. Een mooi detail is natuurlijk de stoel waarop Maria gezeten is. De achterkant hiervan is een mooi voorbeeld van het streven naar verticaliteit die de Gotische bouwkunst zou beïnvloed heeft. Zo zie je dat ook concepten uit de architectuur de schilderkunst beïnvloeden.

  
links de maesta van duccio en rechts ognissanti madonna van giotto (klik op de afbeelding voor een vergroting)

Gotiek
In de schilderkunst wordt de Italiaanse Gotiek gekenmerkt door veranderingen die langzaam hun intrede doen in de Byzantijnse kunsttraditie. Één van deze nieuwe elementen is het perspectief. In de Maesta van Martini vinden we het perspectief terug door het gebruik van het overkappingdoek. Martini is niet de eerste die perspectief gebruikt, schilders als Duccio (links) en Giotto (rechts) waren hierin zijn voorbeelden. Het perspectief wordt in de Gotiek nog op gevoel geschilderd en is daardoor niet perfect. Pas in de Renaissance zou men de wiskundige wetten ontdekken die het juiste perspectief mogelijk maken.

Het idee van de Maesta, namelijk Maria als koningin omringd door vele belangrijke heiligen, heeft Martini ook overgenomen van Duccio. Duccio had 4 jaar eerder namelijk ook een Maesta gemaakt. De versie van Duccio is echter nog veel meer gebaseerd op de byzantijnse kunsttraditie die heerste in Italië.

De byzantijns christelijke kunsttraditie ging uit van de kracht van symbolen in het werk. Men vond het niet belangrijk of figuren realistisch waren, het herkenbaar maken van de individuen door bijvoorbeeld attributen was genoeg. Als we naar de Maesta kijken van Duccio (hierboven) zien we dan ook dat het gezicht van Maria bijna gelijk is aan de gezichten van de engelen op de achterste rij. De figuren hebben geen persoonlijkheid en lijken allemaal op elkaar.

Het eerder genoemde streven naar realisme wordt eigenlijk pas bij Simone Martini voor het eerst gevonden. Martini probeert iedere figuur zijn eigen gezicht te geven en heeft ook bij het schilderen van de kleding gezocht naar een minder statische weergave. Martini heeft door te streven naar realisme eigenlijk de eerste Gotische fresco van Italië afgeleverd. Het bijzondere is dat dit werk maar 4 jaar na de fresco van Duccio is gemaakt en dat Martini toch zo’n andere insteek heeft gekozen.

Invloed
Later zou de Gotiek zich nog verder ontwikkelen en langzaam overgaan in de Renaissance. Martini heeft in deze periode veel schilders geïnspireerd. De levendigheid van zijn figuren zien we steeds meer terug in andere Gotische werken, maar ook later aan het begin van de Renaissance blijven Martini’s ideeën belangrijk. Als we bijvoorbeeld kijken naar een schildering die Fra Angelico maakte in de pauselijke vertrekken van het Vaticaan rond 1450, zien we de levendigheid nog verder ontwikkeld.

De linkerkant van het werk toont de heiligen op ongeveer een zelfde manier als in het werk van Martini. Maar door de rechterkant van de fresco weet Angelico de levendigheid nog verder te vergroten door een deel van een druk plein af te beelden. Angelico voegt bovendien met een uitgebreide achtergrond nog een extra element toe. Martini heeft de achtergrond in de Maesta nog helemaal blauw gemaakt, maar bij Angelico is de achtergrond onderdeel van het werk geworden. Hiermee toont hij de definitieve overgang naar de Renaissance.

Mede door zijn Maesta wist Simone Martini grote faam te vergaren. Hij wordt na de dood van Duccio in 1318 gezien als de belangrijkste schilder van Siena, maar hij wordt zelfs gevraagd door de koning van Napels en kardinalen in Avignon. Ik moet u dan ook aanraden om als u ooit Toscane nog eens bezoekt, een kijkje te gaan nemen binnenin het Palazzo Publico. Naast deze prachtige Maestà vindt u hiet namelijk ook fresco’s van onder meer Lorenzetti. Een bijzondere belevenis!

De Maesta van Simone Martini is te zien in het Palazzo Publico van Siena. De Maesta van Duccio hangt in het Museo Opera dell’Duomo in Siena. De Ognissanti Madonna van Giotto hangt in het Uffizi te Florence en de fresco’s van Fra Angelico in de Capalla Niccolina zijn tegenwoordig onderdeel van de Vaticaanse Musea.