de Madonna van Munch – het Symbolisme

Edvard Munch is natuurlijk het meest bekend vanwege ‘de Schreeuw’, waardoor andere werken van zijn hand weleens vergeten worden. Vandaag bekijk ik specifiek naar zijn Madonna uit 1894. Er bestaan meerdere versies van dit werk, waarvan er in 2004 nog één werd gestolen (samen met de Schreeuw) in Oslo. In 2006 werd dit werk beschadigd weer teruggevonden, maar gelukkig hangt het nu weer gerestaureerd in het museum. Ik gebruik het werk als voorbeeld uit het Symbolisme.

Het Symbolisme
Het symbolisme is een stroming aan het eind van de 19e eeuw die oorspronkelijk voortkomt uit de literatuur, maar ook in de beeldende kunst zijn weg heeft gevonden. Binnen het symbolisme ging de artiest op zoek naar de afbeelding van een realiteit die niet tastbaar was. Er werd dus geprobeerd om bijvoorbeeld emoties, ervaringen of ideeën te tonen.

Hierbij werd vaak gegrepen naar thema’s als erotiek en dood en werden mythische taferelen gebruikt als middel om tot de ziel door te dringen. In tegenstelling tot andere stromingen staat er dus niet een bepaalde techniek centraal, maar vooral een uitgangspunt. Hierdoor kiest iedere kunstenaar zijn eigen techniek en zijn er dus invloeden van bijvoorbeeld het impressionisme en het realisme, al wordt er door de meeste kunstenaars teruggegrepen op de romantiek.

Een favoriet onderwerp voor de symbolistische kunstenaars is de vrouw in de rol van ‘femme fatale’. Het naakt van de vrouw sluit vaak ook goed aan bij de mythische en magische sfeer die vaak heerst op de werken. Vergelijkbaar met de Madonna van Munch zijn bijvoorbeeld onderstaande werken van Pierre Puvis de Chavannes en Gustav Klimt.

madonna van munch
In de Madonna van Munch treffen we Maria aan als de eerder genoemde femme fatale. Munch kiest ervoor om in dit werk Maria in een bijzondere houding neer te zetten. In de traditionele werken wordt Maria in vrome houding geschilderd, waarbij ze vaak haar hoofd iets naar beneden gebogen heeft en haar handen gevouwen.

Munch kiest voor tegenovergestelde, namelijk een erotisch getint werk waarin hij de schoonheid van het lichaam centraal stelt. Door de achtergrond dezelfde vormen te geven als het lichaam, benadrukt hij de houding van overgave. Toch zijn ook in dit werk enkele vrome elementen zoals de gesloten ogen en de algemene kalmte die de vrouw over zich heeft. Hij schetst een aantrekkelijke maar toch ook ingetogen vrouw die tegelijkertijd ‘lustobject’ en bron van het leven is. Hierdoor raakt hij de complexiteit van de mens.

Munch schildert een jonge gebalanceerde vrouw en lijkt op zoek naar de afbeelding van vertrouwen en overgave. Hij trekt een parallel tussen de overgave aan de liefde en de overgave aan het geloof. Iets wat zelfs terugkomt in het rode aureool om haar hoofd dat kan worden uitgelegd als een teken van het geloof als een teken van de liefde.

Invloed
Munch heeft met zijn werken als voorbeeld gediend voor de expressionisten. Door tentoonstellingen aan het eind van de 19e eeuw in Duitsland werden de leden van de Duitse Die Brücke groep geconfronteerd met zijn werk. Maar er zijn ook invloeden van Munch te vinden bij de Oostenrijkse expressionist Egon Schiele die via zijn leermeester Gustav Klimt ongetwijfeld het werk van Munch kende.

Bijvoorbeeld in ‘de Dode Moeder’ van Schiele is op dezelfde manier de vorm van de achtergrond (in dit geval de moeder) aangepast aan de voorgrond. Bovendien is ook de emotionele lading van dit werk erg groot. Geboorte en overlijden worden in één doek gevangen.

De Madonna van Munch is één van mijn favoriete werken uit de Symbolistische periode, juist doordat hij zoveel complexiteit weet te leggen in de afbeelding van één vrouw. Het is een werk dat zo fascineert dat je er steeds naar kan blijven kijken. Verschillende versies van de Madonna
van Munch hangen onder meer in het Munch Museum in Oslo en het Museum of Modern Art in New York.