In de achtertuin: het Heilig Land

Voordat ik binnenkort weer naar het buitenland afreis voor het vervolg van mijn studie, kijk nog even rond in mijn eigen omgeving. Soms hoef je voor kunst, cultuur en religie namelijk helemaal niet ver weg, maar ligt het in je eigen achtertuin. Een voorbeeld is Heilig Land Stichting, een dorpje 100 jaar geleden gesticht als pelgrimsoord voor christenen. Het is de bijzondere combinatie van de Nederlandse bossen met de plaatsen uit het Heilige Land, een toonbeeld van Nederland oriëntalisme en symbolisme…

In 1911 stichtte de Waalwijkse priester Sluys het Heilige Land vlak buiten Nijmegen. Dit zou een pelgrimsoord moeten worden voor gelovigen die niet de mogelijkheid hadden om het ware heilige land te bezoeken. Het gebied bestond uit een woonwijk, een kerk (de cenakelkerk), een begraafplaats en een devotiepark waar de plaatsen uit het Heilige Land werden nagebouwd.

Het gebied zou hét katholieke centrum van Nederland moeten worden. Hier zou de grootste Heilig Hart Basiliek van Europa gebouwd worden die moest kunnen wedijveren met de Sacre Coeur in Parijs. De grond voor de woonwijk en de begraafplaats waren de inkomstenbronnen voor de bouw hiervan. Het devotiepark zou het Bijbels begrip onder de burgers moet verbeteren en daarmee donaties in de hand werken. Van de basiliek zijn uiteindelijk alleen het voorportaal en het atrium daadwerkelijk gebouwd en deze zijn nu onderdeel van het museumpark Oriëntalis.

Museumpark
In het museumpark Oriëntalis (voorheen: Bijbels Openlucht Museum) is het grootste deel van het devotiepark opgegaan. Deze nagebouwde plaatsen uit het Heilige Land (zoals Nazareth, het paleis van Pilatus etc.) hebben in dit vernieuwde museum een nieuwe rol gekregen. Het museum wil tegenwoordig namelijk de cultuur van drie religies tonen: christendom, jodendom en islam. Hierdoor hebben veel gebouwen nieuwe functies gekregen.

Om de geschiedenis van het gebied echt te doorgronden, moet je dan ook niet in het museum zijn, maar in de aangrenzende Begraaf en Gedenkplaats. Alsof je in de hemel aankomt, word je bij de poort verwelkomd door Petrus. Vanaf daar begint de reis door een mix van het Heilige Land en de Hemel zelve. De reis voert ondermeer langs het hof der olijven, de kruisberg en vanzelfsprekend vele graven. Het best is het terrein te bekijken met een rondleiding die gratis te downloaden valt op het internet.

Begraafplaats
Overal op het terrein zijn beelden, reliëfs en mozaïeken te vinden tussen een keur aan grafmonumenten. Alle kunstwerken op het terrein zijn van de beeldhouwer en schilder Piet Gerrits. Hij is een geestverwant van Jan Toorop, maar heeft veel minder bekendheid vanwege de katholieke inslag van zijn werk. Piet Gerrits heeft zich altijd sterk verbonden gevoeld met de ontwikkeling van Heilig Land Stichting en ligt ook op dit terrein begraven.

De begraafplaats heeft tuingraven waarin ruimte is voor hele families, cryptegraven, muurgraven (in grafheuvels) en ‘gewone’ parochiegraven. Bekende Nederlandse families zoals Brenninkmeijer, Vroom, Dreesman en Dobbelman vinden hier hun laatste rustplaats evenals verschillende adellijke families, hoogleraren en natuurlijk pater en zuster ordes. Omdat ik het niet gepast vind, zal ik hier overigens geen afbeeldingen van graven tonen.

Kruisweg
Ooit vormde de begraafplaats een geheel met het museumpark en de Cenakelkerk en kon de kruisweg zoals deze heeft bestaan in het heilige land,hier gevolgd worden. Een deel van de route ligt nu in het museum. Daarom pakken we de kruisweg op bij de 8^e statie (Jezus ontmoet de wenende vrouwen). Deze scene is afgebeeld door beelden op een nagebouwde stadpoort zoals deze in Jeruzalem heeft gestaan.

Via een mozaïek van de 9^e statie (Jezus valt voor de derde maal onder het kruis) komen we bij de Kruisberg (Golgotha). Dit is een replica van de kruisberg zoals deze in Jeruzalem moet hebben bestaan, maar doet tevens dienst als crypte waarin daadwerkelijk mensen begraven liggen. Het is een uiterste interessante plaats omdat we hier mozaïeken vinden met de 10^e (Jezus wordt van zijn kleren beroofd) en 11^e (Jezus wordt aan het kruis genageld) statie. De kruis die boven op de berg staat is de 12^e statie (Jezus sterft aan het kruis). Ook de 13^e statie (Jezus wordt van het kruis genomen) is een mozaïek en de 14^e statie (Jezus wordt in het graf gelegd) is een rotsgraf zoals dit in Jeruzalem heeft gestaan.

Vanaf de Golgotha heb je bovendien uitzicht op de olijfberg met daarop de hemelvaartskoepel. Ooit moet ook vanaf hier de Cenakelkerk te zien zijn geweest, maar door verwildering van het terrein is dat niet meer mogelijk. Deze drie plaatsen beelden de drie christelijke feesten Pasen (kruisberg), Hemelvaart (koepel) en Pinksteren (Cenakelkerk) uit.

Rijksmonument
Het terrein is sinds kort een Rijksmonument en dat is volledig terecht. Al lopend over de begraafplaats val je van de ene verbazing in de volgende. De rust en de Bijbelse symboliek zijn overal voelbaar en prachtig. De begraafplaats is een samenkomst van kunst, cultuur, religie en emotie en in deze vorm uniek in Nederland.

Helaas, moet je al lopend tussen de graven wel concluderen dat het gebied in verval is geraakt. Het terrein is verwilderd waardoor zichtlijnen tussen de vele Bijbelse plaatsen zijn verdwenen. De reliëfs zijn vaak bemost en in matige staat. De Hemelvaartskoepel staat op het punt om in te storten en wordt nu beschermd door een soort steigerconstructie. De teksten op de kruisberg zijn nauwelijks meer te lezen.

Veel geld zal nodig zijn om het park weer iets van zijn oorspronkelijke luister mee te geven. Ook de Cenakelkerk schijnt in slechte staat te zijn, maar dit heb ik helaas niet met eigen ogen kunnen waarnemen. Het gebouw dat qua architectuur en versiering voor zijn tijd gewaagd en vooruitstrevend was, is nu alleen nog open tijdens heilige missen (3 maal per week). Het is dus helaas niet mogelijk om als toerist deze kerk te bezichtigen, buiten een aantal rondleidingen enkele malen per jaar.

De kerken lopen leeg, het geld is op. In Heilig Land Stichting zie je een droom, een droom die maar deels werkelijkheid werd, een droom in verval, maar wel een droom die je raakt. Een uniek voorbeeld van orientalisme in Nederland en het toppunt van (katholiek) symbolisme.

Cenakelkerk
Alleen geopend tijdens diensten (DO 19:00, ZA 17:00, ZO 11:00)

Begraaf en Gedenkplaats
Dagelijks van 9.00-18.00
Bedenk wel, u bezoekt een begraafplaats, geen toeristische attractie. Respecteer de rust en de waardigheid van het terrein.

Museumpark Oriëntalis
Dinsdag tot en met zondag van 10.00-17.00 (‘s winters tot 16.00).