The Royal Academy of Arts toont dit najaar een spetterend overzicht van het abstract expressionisme. Spetterend vanwege de grote verzameling van ‘dripping’ schilderijen van Jackson Pollock die te zien zijn. Maar vooral spetterend omdat er zelden zo’n omvangrijk overzicht in Europa gezien is geweest.
Kijkend naar bordjes naast de schilderijen in the Royal Academy of Art valt op de eerste generatie abstract expressionisten niet erg oud is geworden. Arshile Gorky en Jackson Pollock werden beide slechts 44 jaar oud en Mark Rothko pleegde zelfmoord op zijn 66e. Als je niet zou weten dat abstract expressionisme een schilderstijl was, zou je denken dat je te maken had met een dodelijke ziekte. Abstract expressionisme: een ziekte met vormloze kleurrijke vlekken over je hele lichaam. Het zou kunnen toch?
Welbeschouwd zijn veel mensen onbedaarlijk ongelukkig geworden van het gespetter van Jackson Pollock en de intense kleurvlakken van Mark Rothko. Neem nou de critici uit de jaren 50: ze noemden de nieuwe kunst van Pollock ‘een slechte grap’ en ‘betekenisloos’. Maar bovenal de kunstenaars zelf werden heel ongelukkig. Arshile Gorky pleegde zelfmoord in 1948, Rothko deed hetzelfde in 1970 en dan was er dat gekke auto-ongeluk waarin Jackson Pollock zichzelf doodreed onder invloed van alcohol. Ook Clyfford Still zocht en uitweg en trok zich in 1961 terug op het platteland om niets meer met het kunstwereldje te maken te hebben. Wat is dit toch met het abstract expressionisme?
Jackson Pollock
Ik bezoek de expositie in de Royal Academy of Arts in Londen om er achter te komen waarom het abstract expressionisme zorgt voor zelfdestructieve kunstenaars. Met risico om zelf gebroken naar buiten te komen, dompel ik me onder tussen het werk van Pollock, Rothko en hun navolgers. Ik stel me open voor de dynamiek van de action painting en durf op te gaan in de intense kleur van de colorfield painters.
Jackson Pollock heeft de grootste zaal toegewezen gekregen en het is indrukwekkend welke werken naar Londen zijn gehaald. Vanaf Peggy Guggenheim’s Mural is de ontwikkeling van de ‘dripping paintings’ te zien. Bij deze techniek legde Pollock het doek plat op de grond en drupte en smeet hij de verf in klodders op het doek. De totale waanzin waarmee hij over zijn schilderijen is bewogen is goed te zien. Toch zijn de druppels minder toevallig op het doek gekliederd, dan je denkt. Kijkend naar Blue poles, een van zijn beroemdste werken dat helemaal uit Australië naar Londen is gekomen, ontdek ik een enorme gelaagdheid en slim gebruik van kleur in een netwerk van wit-grijs-zwart. De kleuren zijn gebalanceerd op het doek aangebracht, ondanks dat het spetters en klodders zijn.
Mark Rothko & Clyfford Still
Uit de bijna wanhopige extase van het werk van Pollock, kan ik misschien nog wel begrijpen dat hij aan de alcohol is geraakt en dat hij zich tegen een boom heeft gereden. Maar als ik voor een gigantisch doek van Mark Rothko sta, voel ik alleen maar rust. Langzaam laat ik me meeslepen in de grote kleurvakken en vergeet ik wat er om me heen gebeurd. Hoe kan een man die met zijn kleuren een spiritueel effect bereikt nou zelfmoord plegen?
En dat gevoel van overgave, blijft me eigenlijk de rest van de middag bij. Het is goed toeven tussen de grote namen van het abstract expressionisme. Een gigantische zaal met werken van Clyfford Still is een absoluut unicum: nooit eerder werden zoveel werken samen uitgeleend door het Clyfford Still museum. Maar ook tussen de minder bekende namen Joan Mitchell, Sam Francis en David Smith voel ik me goed. Ieder zoekt op een eigen manier naar de meest intense weergave van kleur. Een wandeling door deze tentoonstelling voelt daarom als een reis langs emoties: de woede van Pollock, de lust van De Kooning, het treurige van Franz Kline of het vrolijke van Sam Francis.
Royal Academy of Arts
De Royal Academy heeft alles uit de kast gehaald en een aantal indrukwekkende schilderijen naar Londen gehaald. Pollock, Rothko, Still en De Kooning hebben ieder hun eigen zaal gekregen en tussendoor worden thematisch de werken van andere abstract expressionistische kunstenaars getoond. Meer dan alleen kijken naar de schilderijen, kan je de werken soms echt voelen. Juist dat maakt het abstract expressionisme zo’n intense ervaring. Even voel je de waanzin van Pollock of het verlangen naar het sublieme van Rothko.
Het abstract expressionisme is een stroming van intense emoties. Kunstenaars hebben het beste uit zichzelf gehaald om daarna leeg achter te blijven, zichzelf over gegeven aan de abstract expressionistische ziekte. Ik liet me een middagje meeslepen in hun gevoel, maar zonder er zelf zelfmoordneigingen van te krijgen. Maar misschien komt dat vanwege mijn nuchtere Nederlandse achtergrond. De in Rotterdam geboren Willem de Kooning is immers 93 geworden en heeft de abstract expressionistische ziekte dus ook overleefd.
Abstract Expressionism
Royal Academy of Arts, Londen
t/m 2 januari 2017
Zijn er ook contactgegevens bekend van deze auteur? Voor de studenten kunstgeschiedenis van de Universiteit Utrecht lijkt het ons zeer interessant om wellicht een lezing te regelen over dit onderwerp. Is het mogelijk om een e-mailadres van deze auteur te krijgen?
Alvast bedankt!