Alles beweegt dit najaar in het Stedelijk Museum dankzij een overzichtstentoonstelling van de Franse kunstenaar Jean Tinguely. In de jaren 60 was Tinguely de eerste die op grote schaal bewegende kunstwerken ging maken. Spreken de werken vijftig jaar later nog aan? Of zijn de krakende en piepende werken rijp voor de schroothoop?
Het is dit jaar precies 25 jaar geleden dat Jean Tinguely overleed. Tinguely, de meester van de kinetische kunst, veranderde in de jaren 60 de kunstwereld definitief met gekke experimenten en monsterlijke machines. Het oeuvre van Tinguely bestaat uit bewegende kunstwerken: gekke vervoersmiddelen, bewegende fonteinen, zelfdestructieve machines en vooral heel veel apparaten zonder functie. Alles gemaakt van schroot, roestende stukken metaal en andere gevonden materialen.
Museum als broedplaats
Een belangrijk aspect van het werk van Tinguely is de interactie met het publiek. Zo ontwikkelde hij eind jaren 50 machines, waarmee het publiek zelf kunst kon maken. De machines bewogen met onregelmatige halen een stift over een papier en konden door de bezoekers bediend worden. De machinale tekening werd vervolgens gezamenlijk ondertekend door Tinguely en de bezoeker.
Jean Tinguely hield niet van klassieke museale presentaties. Voor de Dylaby tentoonstelling in 1962 veranderde hij het Stedelijk Museum in een speeltuin voor kunstenaars en publiek. Zonder vooropgezet plan maakte Tinguely samen onder andere Robert Rauschenberg en Niki de Saint Phalle in drie weken een tentoonstelling. Het publiek kon dansen aan de rand van een opblaaszwembad of schieten op met verf gevulde ballonnetjes. Voor Tinguely was het museum een plek voor experiment en samenwerking.
Tentoonstelling
Het zou voor Tinguely daarom flink schrikken zijn geweest om de overzichtstentoonstelling van zijn werk in Stedelijk Museum te bezoeken. In een chronologische opstelling worden zijn machines vanaf de jaren 50 tot aan zijn dood getoond. Geen enkele improvisatie, maar netjes op een rijtje getoonde werken voorzien van teksten met achtergrondinformatie. Een nóg musealere opstelling is vrijwel ondenkbaar.
Maar het echte probleem van de tentoonstelling wordt gepresenteerd op een bordje in de eerste zaal: ‘Vanwege de kwetsbaarheid van de werken, kunnen de werken niet continu in beweging zijn.’ Hoe begrijpelijk dit ook is, Tinguely zal zich omdraaien in zijn graf. Hij had waarschijnlijk liever gezien dat de werken zichzelf kapot zouden draaien, dan dat ze stil staan. In het museum kunnen de meeste werken per kwartier of half uur voor slechts 15-30 seconden geactiveerd worden. Een sprankelende tentoonstelling verandert zo in een beproeving van geduld. Het is vermoeiend om in iedere zaal opnieuw 15 minuten te moeten wachten voordat een werk in beweging kan worden gebracht.
Modern
Maar wat is het een feestje als de werken in beweging komen! De gekke machines van Tinguely brengen gewild of ongewild een lach op je gezicht. Ooit bedoeld als aanklacht tegen de statische kunstwereld, zorgen de apparaten voor een speelse en vrolijke sfeer in het museum. De werken zijn 50 jaar oud, maar sluiten naadloos aan bij de kunstwereld van nu waarin de ervaring veel vaker centraal staat.
Gelukkig is het spectaculaire slotstuk van de tentoonstelling Mengele Totentanz iedere 6 minuten te zien. Deze installatie van machines maakte Tinguely met de brokstukken van een afgebrande boerderij. In tegenstelling tot de speelse vrolijkheid van de overige zalen, laat Mengele Totentanz de macabere kant van Tinguely’s machines zien. De boerenmachines van de firma Mengele zijn een directe verwijzing naar de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog. De duistere zaal vol schelle geluiden en onheilspellende schaduwen zorgt voor een indrukwekkende slotervaring.
Jean Tinguely: Machinespektakel
Stedelijk Museum, Amsterdam
t/m 5 Maart 2017
