Jarenlang is het museum Boijmans van Beuningen bezig geweest met de voorbereiding van een overzicht van de vroegste Nederlandse schilderkunst. Dankzij de inzet van het museum, vele sponsors en talloze musea over de hele wereld is deze unieke expositie nu een feit. Zeldzame en kwetsbare schilderijen zijn naar Rotterdam gehaald. Nog tot en met 10 februari heeft u de unieke mogelijkheid om de rijkdom van de vroeg-Nederlandse kunst naast elkaar te zien!
Toen Filips de Stoute aan het eind van de 14e eeuw aan de macht kwam als hertog van Bourgondië, was dit een van de rijkste gebieden van Europa dat zich uitstrekte van Frankrijk tot aan Vlaanderen. Parijs was het middelpunt van Europa en Filips de Stoute kwam graag in dit centrum van de macht. Even mocht hij er de scepter slaan toen zijn neefje Karel VI de wettige erfgenaam van Frankrijk was, maar nog te jong om echt te regeren. Filips werd alom beschouwd als een van de machtigste vorsten van Europa en hij had een groot hart voor de kunsten.
Zijn hofschilders kwamen veelal uit Vlaanderen en uit de Nederlanden. Zo werkten onder meer Jan Maelwael en Jean de Beaumetz voor Filips de Stoute en zij zorgden hiermee voor Nederlandse invloeden in de Franse schilderkunst van Parijs. Beide kunstenaars worden tegenwoordig geroemd als de vroegste exponenten van de Franse schilderkunst en vernieuwers binnen de internationale gotiek. Tijdens de tentoonstelling in Rotterdam is werk van beide meesters te zien. Het zijn de vroegste Nederlands/Vlaamse schilders die we van naam kennen en hun detail en perspectief is vernieuwend binnen de traditie van religieuze kunst.
Het is in deze context dat Jan van Eyck zich ontwikkelt als schilder. Hij leert van de bestaande meesters, maar experimenteert zelf ook veel met schildertechnieken en het maken van verf. Hierdoor staat hij nu bekend als vernieuwer van de schilderkunst en als belangrijkste Nederlandse schilder van de vroege renaissance. Ook van Eyck zou uiteindelijk komen te werken voor het Bourgondische hof in 1425 en daarmee werd zijn kwaliteit door de machtigste mannen van Europa erkend.
Van Eyck is fris en vernieuwend
Het is honderden jaren later vaak moeilijk te bepalen hoe groot de impact van een bepaalde kunstenaar geweest moet zijn in zijn eigen tijd. Wat rond 1400 nog nooit door een kunstenaar gedaan was, hebben we tegenwoordig al honderden keren gezien. Het is dan ook een grote verdienste hoe Museum Boijmans van Beuningen het werk van Jan van Eyck presenteert. Zelden lijken 600 jaar oude schilderijen zo fris, krachtig en vooruitstrevend als de werken van Van Eyck in Rotterdam.
ca. 1430-1435.
In een zorgvuldige gecomponeerde tentoonstelling staan alle 85 andere schilderijen ten dienst aan de vijf werken van Van Eyck die hierdoor stralen als nooit tevoren. Langzaam worden we aan de hand van de curatoren meegevoerd langs de voorlopers van de schilder en krijgen we een volledig beeld van de schilderkunst aan het begin van de 15e eeuw. Kosten nog moeite zijn gespaard om eeuwenoude werken uit onder meer New York, Parijs, Berlijn, Madrid en Londen naar Rotterdam te halen. De werken tonen ons de eerste voorzichtige stapjes van het gebruik van perspectief. Ook leren we de politieke en culturele ontwikkelingen uit de 15e eeuw beter kennen.
Als we vervolgens bij de werken van Jan van Eyck aankomen die letterlijk het middelpunt van de tentoonstelling vormen, worden we volledig overdonderd. Het werk toont een ongekende rijkdom aan detail waardoor stoffen en andere materialen levensecht worden. Ook gebruikt Jan van Eyck een veel sterker perspectief waardoor de taferelen meer diepgang krijgen dan het werk van zijn voorgangers. Maar de meeste vooruitgang zit hem misschien wel in de gezichten van de afgebeelde figuren, zij hebben een prachtige expressie.
Museum Boijmans van Beuningen
Zo blijkt eens te meer hoe belangrijk museum Boijmans van Beuningen is binnen het Nederlandse museumlandschap. Het museum programmeert tentoonstellingen met lef en weet het publiek hier bij te betrekken. Slechts 1 jaar geleden was het nog zeer onzeker of de tentoonstelling doorgang kon vinden vanwege geldgebrek, maar dankzij extra sponsorgelden en publieksacties zijn de werken nu toch in Rotterdam te zien.
En hoe! De tentoonstelling is zorgvuldig opgebouwd en wordt door een geslaagd bijschriftboekje van korte en duidelijke commentaren voorzien. Het verhaal van de tentoonstelling komt hierdoor duidelijk naar voren en de accenten worden op subtiele wijze gelegd. Het brengt kunstgeschiedenis dicht bij de bezoeker en benadrukt die unieke kwaliteiten van het werk van Jan van Eyck. Het is dan ook goed nieuws dat het Boijmans museum nu al bezig is met de voorbereidingen van een tentoonstelling voor 2015. Een expositie die het vervolg zou kunnen zijn van deze weg naar Van Eyck en zich focust op de Nederlandse schilderkunst in de 16e eeuw.
De Weg naar Van Eyck
Museum Boijmans van Beuningen, Rotterdam
t/m 10 februari 2013
De kleuren zijn inderdaad prachtig.
Jan van Eyck schildert heel opvallend een leeg graf! Grote schilders schilderen vaak en dan ook op indrukwekkende wijze Jezus die uit het graf omhoogstijgt of ontroerender nog een Jezus die uit het graf klimt. Het oude literaire genre in de evangelies heet “lege grafverhaal”. Het zijn oude literaire plaatsverhalen, bij joden maar al te bekend, en dus ook door joodse eerste christenen verteld, bij het voor joden zo belangrijke graf van hun grote mannen. Na een romeinse kruisiging in Jeruzalem werd het lichaam van Jezus in een massagraf gegooid. Joodse christenen vertelden dan ook over een leeg graf bij het door hun gemaakte lege graf met doeken in Jeruzalem. In die verhalen krijgt men uitdrukkelijk te horen: ” Je bent hier verkeerd. Je moet Jezus niet bij een graf zoeken, maar in het leven”. En al die verhalen eindigen dan ook dat men het graf verlaat. De oudste formulering van verrijzenis is dan ook “God heeft Jezus uit de doden omhooggetrokken met zijn sterke rechterhand”. Let wel: onderwerp is God en die is niet zo zichtbaar bezig! Zoals bij de geboorteverhalen ook hier prachtige schilderijen, die er het ons geloof met al hun letterlijke feitelijke beeldkracht niet makkelijker op maken. Jan van Eyck is hier opvallende uitzondering.